www.wikidata.be-by.nina.az

Вільнюс Запыт Вільня перанакіроўваецца сюды гл таксама іншыя значэнні Ві льнюс літ Vilnius польск Wilno традыцыйная бела

Вільнюс

Запыт «Вільня» перанакіроўваецца сюды; гл. таксама іншыя значэнні.

Ві́льнюс (літ.: Vilnius, польск.: Wilno, традыцыйная беларуская назва — Ві́льня) — сталіца і самы вялікі горад Літвы.

Горад
Вільнюс
літ.: Vilnius
Краіна
Павет
Каардынаты
54°41′14″ пн. ш. 25°16′48″ у. д.HGЯO
Унутраны падзел
21 сянюнія
Заснаваны
Першае згадванне
Ранейшыя назвы
Вільня
Плошча
  • 401 км²
Вышыня цэнтра
112 м і 98 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
Часавы пояс
UTC+2, летам UTC+3
Тэлефонны код
5
Паштовыя індэксы
01001
Афіцыйны сайт
vilnius.lt​ (літ.)​ (руск.)​ (англ.)​ (польск.)
Вільнюс на карце Літвы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Назва горада ад назвы ракі Вільня, на ўтоку якой у раку Вілію (Нярыс) горад узнік.

Корань Viln- таксама ў назвах літоўскіх рэк тыпу Vilnoja, Vilnutis, балацін Vilnaujė, Vilnia-raistis.

Значэнне «хваля» ў літоўскіх слоў vilnià [= вільня́], vilnius (засведчана ўжо ў XVII стагоддзі), vilnė, vilnis. Адсюль vilnyti «хвалявацца, ісці хвалямі; наплываць (хвалямі)».

Далей да аднаго са значэнняў шматзначнага індаеўрапейскага *ṷel- «круціць, віць, каціць».

Рачная назва Вільня матываваная хуткаплыннасцю ракі, якая хутка «накатвае» хвалямі. Такой жа семантыкі і назва Віліі, якая ад таго ж кораня *ṷel-.

Упершыню горад пад назвай Вільня (у форме Vilna) згадваецца ў лісце ад 25 студзеня 1323 года да ганзейскіх гарадоў Любека, Магдэбурга і Кёльна, дзе гаворыцца, што горад існаваў аддаўна. У літоўскіх помніках пісьменнасці 1600, 1653 і пазнейшых гадоў сустракаецца варыянт Vilnius.

Афіцыйная назва Vilnius з 1940 года.

Геаграфія

Вільнюс размешчаны ў паўднёва-ўсходняй Літве, пры зліцці рэк Вільня і Нярыс (Вілія). Горад займае тэрасы старажытнай даліны Віліі, абмежаваны двума марэннымі ўзвышшамі.

Горад знаходзіцца за 312 кіламетраў ад Балтыйскага мора і горада Клайпеды, галоўнага літоўскага марскога порта. Таксама звязаны дарогамі з іншымі галоўнымі гарадамі: Каўнас (102 км), Шаўляй (214 км) і Панявежыс (135 км).

Плошча горада — 402 км². Будынкі займаюць 29,1 % горада, зялёныя насаджэнні займаюць 68,8 %, воды 2,1 %.

Міфалогія

З Вільняй звязаныя два міфалагічныя цыклы. Адзін — пра перадгісторыю Вільні (цыкл Швінтарога), другі — пра заснаванне Вільні (цыкл Гедыміна).

Згодна з летапіснымі сведчаннямі, яшчэ да таго, як Вільня стала горадам, на яе месцы па паганскім звычаі спальвалі князёў і баяраў. Гэты звычай быў заснаваны міфічным князем Швінтарогам, які папрасіў свайго сына Скірманта спаліць цела пасля сваёй смерці. Пасля гэтага целы тагачаснай пляменнай арыстакратыі спальвалі толькі тут, што лічаць сведчаннем працэсаў цэнтралізацыі. На думку Ул. Тапарова, «Швінтарогам» першапачаткова называлі месца, дзе спальвалі, а потым у працэсе міфалагізацыі назва месца ўвасобілася ў імя князя. Назву «Швінтарог» даследчык тлумачыць ад літоўскага šventas «святы» і ragas «рог, вугал, мыс» і параўноўвае з літоўскімі тапонімамі Šventragis, Šventragiai.

Менавіта «на луцэ на Швінтарозе» заснаваў Вільню князь Гедымін. Згодна з летапіснымі сведчаннямі, у часе палявання Гедымін забіў у тамтэйшых лясах тура, там жа заначаваў і ўбачыў сон: на Крывой (Лысай) гары стаіць жалезны воўк, а ў ім раве быццам сто ваўкоў раўло. Гедымін спытаў у свайго варажбіта Ліздзейкі і той растлумачыў, што сэнс сна — у тым, што тут узнікне магутны сталічны горад.

Гісторыя

X тысячагоддзе да н.э. — XIII стагоддзе

Паводле археалагічных даследаванняў, тэрыторыя сучаснага горада была заселена яшчэ ў палеаліце (X тыс. да н.э.) і неаліце (IV—III тыс. да н.э.).

На думку літоўскага лінгвіста К. Бугі, славяне-крывічы з’явіліся тут у VI—VII стагоддзях. Яны жылі цераспалосна з балцкім насельніцтвам. Каля падэшвы сучаснай Замкавай гары выяўлены сляды старажытнага паселішча V—IX стагоддзяў, выцягнутага ўздоўж гразкай даліны р. Вільня.

XIII—XV стагоддзі

У XIII—XIV стагоддзях блізу вусця р. Вільня за­кладзены ком­плекс умацаванняў, які складаўся з трох зам­каў: Верх­няга (Гедзімінаў), Ніжняга і Крывога. Першапачаткова горад размяшчаўся на так званай Крывой (Лысай) гары, што дало паселішчу назву, зафіксаваную ў пісьмовых крыніцах XIV стагоддзя. Значную колькасць тагачасных жыхароў горада складала ўсходнеславянскае насельніцтва, жылі тут таксама тубыльцы-літоўцы. Пад аховай Крывога замка на левым беразе р. Вільня і вакол Крывой гары, на якой пазней узнік Верхні замак, пачало разрастацца паселішча. Тут выяўлены культурныя пласты таўшчынёй каля 8 м, ніжні ярус якога датуецца XIII стагоддзем.

Паводле пісьмовых крыніц Вільня стала сталіцай Вялікага Княства Літоўскага ў часы праўлення вялікага князя Гедзіміна (1316—1341). У гэты час дасылаліся запрашэнні рамеснікам і купцам з Заходняй Еўропы, каб яны прыязджалі ў Вільню на сталае жыццё. Падчас кіравання вялікага князя Альгерда горад набыў новую планіровачную структуру. На эканамічнае развіццё станоўча паўплывала наданне гораду магдэбургскага права (1387). Гэта ўзмацніла і пашырыла гандлёвыя сувязі з іншымі гарадамі Вялікага Княства Літоўскага, а таксама Польшчы і Ганзы.

Моцна цярпела Вільня ад спусташальных набегаў крыжакоў у 1321, 1365, 1375 гадоў і інш. У 1377 годзе яны спалілі частку горада. У 1377 годзе пасля 6-дзённай аблогі крыжакі ўзялі штурмам і спалілі Крывы замак, аднак, нягледзечы на працяглую асаду, Ніжнім замкам каля падножжа гары Гедзіміна не авалодалі. У 1391 годзе напад паўтарыўся і прывёў да сутычкі з літоўскім войскам. Апошні раз крыжакі былі пад сценамі горада ў 1402 годзе. У 1399 і 1419 гадах горад моцна пацярпеў ад пажараў.

Паводле апісання французскага падарожніка Жыльбера дэ Лануа за 1413 года, горад быў неўмацаваны, выцягнуты вузкай паласой уздоўж р. Вільня, забудаваны драўлянымі дамамі, сярод якіх зрэдку трапляліся мураваныя храмы. На Высокай гары размяшчаўся замак, умацаваны «каменнем, зямлёй і мурам».

З 1413 года Вільня — цэнтр Віленскага ваяводства. З 1416 года ў горадзе знаходзілася рэзідэнцыя літоўскага праваслаўнага мітрапаліта. Паступова горад набыў статус важнага палітычнага цэнтра Усходняй Еўропы, куды прыязджалі пасольствы з розных краін. У 1492 годзе тут заснаваны Віленскі манетны двор і першая аптэка. З канца XV стагоддзя ў глыб Вялікага Княства Літоўскага пачалі рабіць рэйды крымскія татары і войскі маскоўскіх вялікіх князёў, што стварала небяспеку для сталіцы. У сувязі з гэтым магістрат і гарадская абшчына прынялі рашэнне пабудаваць вакол горада абарончую сцяну, будаўніцтва якой скончылася ў 1522 годзе, даўжыня склала 2,4 км.

XVI—XVII стагоддзі

Вуліца Вастрабрамская

У XVI стагоддзі адбываўся далейшы росквіт горада, расшырэнне яго тэрыторыі. На месцы драўляных дамоў і храмаў, мясцовыя і замежныя дойліды і будаўнікі пачалі ствараць раскошныя рэнесансныя мураваныя палацы. Сярод якіх вылучаліся палацавыя комплексы Радзівілаў, Кішкаў, Хадкевічаў, Сапегаў, Астрожскіх і інш. магнатаў вялікага княства. На актывізацыю мураванага будаўніцтва паўплывалі пажары ў 1419, 1513, 1520, 1530 і 1557 гадоў, у выніку якіх выгарала значная частка горада. Навокал пышных палацаў ляжалі прадмесці пераважна драўлянага горада з хаатычнай забудовай курнымі хатамі. У 1536 годзе праз Вілію перакінуты першы мураваны мост, які пазней атрымаў назву Зялёны. У 1511 годзе ў Вільні было 7 касцёлаў і 14 цэркваў. З 1524 года пачала дзейнічаць паперня, каля 1540 года арсенал і гарматная ліцейня, з сярэдзіны XVI стагоддзя — вадаправод у драўляных трубах. У 1547 годзе Марцін Палецкі заснаваў шкляную гуту. У 1596 годзе ў Вільні было 15 праваслаўных цэркваў, 14 каталіцкіх касцёлаў, адзін лютэранскі і два кальвінісцкія зборы, а таксама некалькі сінагог. У 1579 годзе кароль польскі і вялікі князь літоўскі Стэфан Баторый заснаваў езуіцкую акадэмію.

Моцны пажар у 1610 года знішчыў у Вільнюсе 4700 дамоў, замкі і 10 храмаў. Аднак пры падтрымцы вялікага князя і польскага караля Уладзіслава Вазы і канцлера Льва Сапегі горад быў адбудаваны. Цэнтр горада забудоўваўся ў асноўным мураванымі будынкамі, узніклі новыя вуліцы і плошчы. К сярэдзіне XVII стагоддзя ў горадзе налічвалася каля 840 крам, 37 храмаў розных канфесій, дзейнічалі калегіі езуітаў і ўніятаў, школы евангельскіх рэфарматараў і праваслаўныя, 10 друкарняў.

У перыяд вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў у ліпені 1655 года пасля жорсткага бою на подступах да горада і зацятай абароны з вулічнымі баямі, сталіца Вялікага Княства Літоўскага была занята расійскімі войскамі. Горад гарэў 17 дзён. У сувязі з заключэннем у кастрычніку 1656 года Віленскага перамір’я, вайна скончылася, але не надоўга, летам 1658 года царскія войскі зноў занялі горад, акупацыя працягнулася да 1661 года. З ліхалецця Вільня выйшла разбуранай і спаленай, са стратай паловы насельніцтва. Толькі ў канцы XVII стагоддзя горад пачаў ажываць. Падчас Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў многія жыхары загінулі ад голаду і эпідэміі чумы.

XVIII — пачатак XX стагоддзяў

Панарама Вільні XIX ст.
Касцёл Св. Ганны

З цягам часу горад паступова адрадзіўся. У 1773 годзе пасля ліквідацыі езуіцкага ордэна заснавана Адукацыйная камісія, якая рэарганізавала сістэму адукацыі на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. Вільня з’яўлялася адным з цэнтраў паўстання 1794 года. 22—23 красавіка 1794 года паўстанцы адваявалі горад у рускіх і ўтрымлівалі яго да 11 жніўня (Віленскае паўстанне).

Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795) горад увайшоў у склад Расійскай імперыі і стаў цэнтрам спачатку Літоўскай, пазней Віленскай губерні, Віленскага генерал-губернатарства. У пачатку XIX стагоддзя Вільня — трэці па велічыні (пасля Санкт-Пецярбурга і Масквы) горад царскай Расіі. Пазбаўлены статуса сталіцы горад, аднак, да пачатку XX стагоддзя заставаўся культурным і ў значнай ступені палітычна-адміністрацыйным цэнтрам, горад захоўваў некаторыя прывілеі магдэбургскага права.

Напярэдадні вайны 1812 года ў Вільнюсе было каля 36 тыс. жыхароў, больш за 700 мураваных і столькі ж драўляных дамоў, 25 цэркваў і 23 манастыры. У выніку Віленскай аперацыі горад 16 чэрвеня акупіраваны французскімі войскамі. Яшчэ да пачатку вайны ў Пскоў былі перавезены, геаграфічныя карты, архівы, казённыя грошы, планы і інш. дакументы. У дзень прыбыцця Напалеона, кіраўнікі магістрата ўручылі ключы ад гарадской брамы. Няглядзечы на прыязныя адносіны польскай і вялікалітоўскай шляхты да французаў, горад рабаваўся. 1(13) ліпеня 1812 года Напалеон у Вільнюсе падпісаў дэкрэт аб стварэнні Часовага Урада Вялікага Княства Літоўскага ў складз 7 членаў і сакратара. Галоўным камендантам горада быў прызначаны французскі генерал Жаміні. Па загаду Напалеона ў жніўні 1812 года з прадстаўнікоў мясцовай моладзі ўтворана Віленская нацыянальная гвардыя, якая выконвала паліцэйскія функцыі. Гандлёвае жыццё ў горадзе вельмі моцна аслабла. Вынікам рабаванняў з’явіўся голад. Пачаліся захворванні дызентырыяй, сыпным тыфам, цынгой. Восенню 1812 года толькі ў ваенных шпіталях горада налічвалася каля 1 тыс. хворых. 28 лістапада 1812 года горад заняты рускімі войскамі.

Пасля вайны горад паступова пачаў абуджацца, ствараліся патрыятычныя таварыствы шубраўцаў, філаматаў, філарэтаў і інш. Падчас паўстання 1830—1831 гадоў у горадзе дзейнічаў Віленскі паўстанскі камітэт, арганізоўваліся атрады для барацьбы з царскімі войскамі. Пасля задушэння паўстання быў закрыты Віленскі ўніверсітэт, пакінуты толькі медыцынскі і тэалагічны факультэты.

У 1835 годзе з склад Вільні ўваходзіла 10 прадмесцяў: Антокаль, Папоўшчына, Зарэчча, Паплавы, Роса, Востры Канец, Руднішкі, Пагулянка, Лукішкі, Сніпішкі. У горадзе пражывала каля 50 тыс. чал., з іх 6658 шляхцічаў, 272 купцы, 4930 мяшчан, 20 642 яўрэі, былі 1552 дамы, 6 рынкаў. Дзейнічалі 25 касцёлаў, 20 кляштараў і 7 капліц, 2 уніяцкія царквы і 2 кляштары, евангельскія касцёл і капліца, мячэць, 4 сінагогі і 2 царквы.

З сярэдзіны XIX стагоддзя пачала развівацца прамысловасць. У 1860—1862 гадах праз горад пракладзена чыгунка Пецярбург-Варшава, у 1874 годзе — Лібава-Роменская. У 1864 годзе адкрыта першая фабрыка (газавая), пачаў дзейнічаць чыгуналіцейны завод Цымермана. Найбуйнейшае прадпрыемства таго часу — тытунёвае таварыства Дурунчы і Шмемана — створана ў 1865 годзе. У пачатку 1880-х гадоў адкрыўся шэраг прадпрыемстваў метала- і дрэваапрацоўкі, гарбарнай, харчовай прамысловасці. У 1894—1895 гадах у горадзе дзейнічалі 286 прадпрыемстваў, у 1906 годзе — 225, у 1914 годзе — 266. У 1897 годзе створана акцыянернае таварыства піваварнага завода Шопэна, у 1900 годзе пачаў працаваць металаапрацоўчы завод. З пачаткам дзейнасці газавай фабрыкі, цэнтральная частка горада асвятлялася газай; спіртава-шкіпінарныя і алейныя ліхтары былі заменены на іншых вуліцах на газавыя ў 1876 годзе. У 1879—1882 гадах замест драўляных вадаправодных труб былі пракладзены жалезныя. З 1893 года пачала працаваць конка, з 1896 года — тэлеграфная станцыі і тэлефонная сетка. У 1905 годзе з’явіліся першыя аўтамабілі, у 1908 годзе — трамвай.

У пачатку XX стагоддзя ў горадзе было ўжо некалькі навучальных устаноў, у тым ліку настаўніцкі інстытут, 2 мужчынскія і 1 жаночая гімназія, рэальнае, гарадское, чыгуначнае, класічнае, пяхотна-юнкерскае, камерцыйнае і хіміка-тэхналагічнае вучылішчы, паштова-тэлеграфная школа, Літоўская духоўная і Рымска-каталіцкая епархіяльныя семінарыі, Марыінскія вышэйшыя жаночыя курсы, і інш.

XX стагоддзе

У час Першай сусветнай вайны ў 1915 годзе горад заняты германскімі войскамі. Цэнтр адміністрацыйнай акругі ў складзе Обер-Ост. Нямецкія акупацыйныя ўлады дазволілі правесці канферэнцыю ў Вільні 18—23 верасня 1917 года, падчас яе была абраная Рада Літвы (Літоўская Тарыба), якая пачала сваю дзейнасць у мэтах стварэння Літоўскай дзяржавы. 16 лютага 1918 года Вільня абвешчана сталіцай не­за­лежнай Літ­вы, але не ўдалося сфарміраваць урад і іншыя дзяржаўныя ўстановы з-за прысутнасці нямецкіх войскаў. 11 ліпеня 1918 года абвешчана Каралеўства Літва, у якім прапанавана пасада манарха нямецкаму прынцу і ваеннаму Вільгельму Карлу фон Ураху (прыняў імя Міндоўг II). Пасля капітуляцыі Германіі ў вайне, у студзені 1918 — лютым 1919 сталіца Літоўскай савецкай рэспублікі, у лютым — красавіку 1919 года — Літоўска-Бе­ларускай ССР.

19 красавіка 1919 года Вільня была занята польскімі войскамі. 14 ліпеня 1920 года горад заняты Чырвонай Арміяй. 9 кастрычніка 1920 года польскія войскі пад камандаваннеем генерала Л. Жалігоўскага, зноў захапілі Вільню, стварыўшы тым самым Віленскі канфлікт (1920—1939). З кастрычніка 1920 года горад у складзе Сярэдняй Літвы, з 1922 года ў складзе Польскай Рэспублікі. У 1926—1937 гадах каля горада размяшчаўся штаб брыгады Корпуса аховы памежжа «Вільна».

У выніку паходу Чырвонай арміі ў Заходнюю Беларусь (1939), горад быў заняты савецкімі войскамі. Было створана Часовае кіраванне Вільнюса і Віленскай вобласці. Пад націскам сталінскага кіраўніцтва Савецкага Саюза ўрад Літвы быў вымушаны падпісаць 10.10.1939 савецка-літоўскі дагавор аб узаемадапамозе. Паводле яго Вільнюс і Віленская вобласць перадаваліся Літве, а ўзамен на літоўскай тэрыторыі былі размешчаны савецкія ваенныя базы. У лістападзе 1939 г. літоўская адміністрацыя ўзяла Вільнюс пад кантроль. На першай сесіі Народнага сейма Літвы былі прыняты дэкларацыі ад устанаўленні Савецкай улады і абвяшчэнні Літоўскай ССР. Літва ўвайшла ў склад СССР. Вярхоўны савет Літвы прыняў рашэнне аб пераводзе ў Вільнюс літоўскага ўрада і дзяржаўных устаноў. Адбываўся вялікі прыток літоўскага насельніцтва.

24 чэрвеня 1941 года горад акупіраваны нямецкімі вайскамі. Аднавілася дзейнеасці літоўскай дасавецкай адміністрацыі. 13 ліпеня 1944 года Вільнюс вызвалены Чырвонай арміяй і польскай Арміяй Краёвай. Пры адступлені гітлераўцы знішчылі каля 40 % жылога фонду горада, 30 % буйных прамысловых прадпрыемстваў. За час нямецкай акупацыі загінула прыблізна 70 тыс. жыхароў. Пасля вайны горад паціху пачаў аднаўляцца.

Канец XX — пачатак XXI стагоддзяў

Прэзідэнцкі палац

11 сакавіка 1990, Вышэйшая Рада Літоўскай ССР абвясціла аддзяленне ад Савецкага Саюза і намер аднавіць незалежную Рэспубліку Літву.

Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР прыняў 29 сакавіка 1990 г. заяву «Аб вяртанні БССР беларускіх зямель пры выхадзе Літоўскай ССР з Саюза ССР», у якой было сказана, што ў выпадку выхаду Літвы са складу СССР Беларуская ССР будзе патрабаваць вярнуць ёй беларускія землі — горад Вільню і Віленскую вобласць, Свянцянскі і часткі тэрыторыі яшчэ пяці раёнаў Літвы, якія ў 1939—1940 гг. Літве аддаў І. Сталін у якасці дара за яе ўваходжанне ў склад СССР. Гэта заява, зробленая па падказцы з Крамля, не сустрэла пазітыўных водгукаў з боку грамадска-палітычных колаў Беларусі. Тэрытарыяльныя патрабаванні да Літвы не падтрымаў новы склад Вярхоўнага Савета БССР, які пачаў працаваць у маі 1990 г. Аднак заяву ад 29 сакавіка 1990 г. ускосна ўхваліў прэзідэнт СССР М. Гарбачоў, які на прэс-канферэнцыі ў Вашынгтоне 3 чэрвеня 1990 г. заявіў, што тэрыторыя Літвы ўключае пяць раёнаў, якія раней належалі Беларусі.

У выніку гэтых дэкларацый Вярхоўнага Савета Літоўскай ССР, 9 студзеня 1991 г., Савецкі Саюз увёў войска ў Вільнюс. Напружанне дасягнула вышэйшай кропкі 13 студзеня ў нападзе на дзяржаўную радыёстанцыю і Вільнюскую тэлевізійную Вежу, забойства прынамсі чатырнаццаці грамадзянскіх жыхароў і сур’ёзна пашкоджанні яшчэ 700. Савецкі Саюз нарэшце прызнаў літоўскую незалежнасць у жніўні 1991 г.

Вільнюс быў хутка пераўтвораны і набыў выгляд сучаснага еўрапейскага горада. Шматлікія з яго старэйшых будынкаў былі адрамантаваны, а дзелавая і камерцыйная вобласць пачалі развіваецца ў Новым Цэнтры горада.

Вільнюс быў адабраны ў 2009 г. як еўрапейская сталіца Культуры, нараўне з Лінцам, сталіцай Верхняй Аўстрыі.

Клімат

Клімат Вільнюса — вільготны еўрапейскі. Тэмпературны ўлік вядзецца з 1777. Сярэдняя штогадовая тэмпература +6.1 °C (43 °F); у студзені сярэдняя тэмпература −4.9 °C (23 °F), у ліпені +17.0 °C (62.6 °F). Сярэдняя колькасць ападкаў, прыблізна 661 мм.

Лета можа быць гарачым, з тэмпературай вышэй +30 °C, на працягу дня. Зімы звычайна халодныя, з тэмпературамі, якія нярэдка дасягаюць рыскі −25 °C. У гэты час усе рэкі і азёры горада пакрываюцца тоўшчай лёду.

Месяц Сту Лют Сак Кра Май Чэр Ліп Жні Вер Кас Ліс Сне Год
Сярэдні максімум °C −3.5 −1.7 3.3 10.7 18.2 21.1 22.1 21.6 16.4 10.2 3.5 −0.5 10.1
Сярэдні мінімум °C −8.7 −7.6 −3.8 1.6 7.5 10.8 12.3 11.5 7.7 3.4 −0.9 −5.2 3.4
Крыніца: The World Meteorological Organization

Насельніцтва

Горад здаўна вылучаўся шматнацыянальным насельніцтвам, яшчэ з часоў праўлення вялікага князя Альгерда тут пачалі асядаць немцы і яўрэі. Вялікі князь Вітаўт пасяліў тут частку крымскіх татар, пры вялікім князі Жыгімонце Кейстутавічу ў горадзе з’явіліся перасяленцы рамеснікі з Польшчы, Італіі і Венгрыі.

Паводле перапісу ад 14 снежня 1916 г., у Вільнюсе жыло агулам 138.794 жыхароў. Гэты лік складалі наступныя нацыі: палякі 53,67 % (74.466 чал.), яўрэі 41,45 % (57.516 чал.), літоўцы 2,09 % (2.909 чал.), рускія 1,59 % (2.219 чал.), немцы 0,63 % (880 чал.), беларусы 0,44 % (644 чал.) і іншыя ў 0,13 % (193 чал.).

Перапіс ад 9 снежня 1931 паказвае, што палякі складалі 65,9 % поўнага гарадскога насельніцтва (128.600 чал.), яўрэі 28 % (54.600 чал.), рускія 3,8 % (7.400 чал.), беларусы 0,9 % (1.700 чал.), літоўцы 0,8 % (1.579 чал.), немцы 0,3 % (600 чал.), украінцы 0,1 % (200 чал.), іншыя 0,2 % (прыблізна 400 чал.).

Па дадзеных усеагульнага перапісу насельніцтва 2001, з 542 287 жыхароў 57,8 % складалі літоўцы, 18,7 % — палякі, 14 % — рускія, 4 % — беларусы, 0,5 % — яўрэі, астатнія 5 % — прадстаўнікі іншых нацыянальнасцей.

У 2010 годзе насельніцтва склала 560 200 чалавек.

Эканоміка

Сучасны Новы цэнтр Вільнюса

Вільнюс — галоўны эканамічны цэнтр Літвы і адзін з найбольшых фінансавых цэнтраў Балтыйскіх дзяржаў. Нават пры тым, што ў горадзе жыве толькі 15 % насельніцтва Літвы, на Вільнюс прыпадае прыблізна траціна валавога ўнутранага прадукта ўсёй краіны.

Меркаваны валавы ўнутраны прадукт Вільнюса, на душу насельніцтва, заснаваны на парытэце пакупной здольнасці валют, у 2005 г. з’яўляўся прыблізна 33 100 $, што вышэй сярэдняга ліку Еўрапейскага саюза.

Вільнюс унёс больш за 10 015 мільярдаў літаў у нацыянальны бюджэт 2008 г. Гэта прыкладна 37 % ад усяго бюджэту. Каўнас, другі па велічыні горад, занёс толькі 1.5 мільярда. Праходзіць штогадовы кірмаш Казюкі.

Культура

Як большасць сярэдневяковых гарадоў Вюльнюскае градабудаўніцтва развівалася вакол Ратушы. Галоўная артэрыя горада — вуліца Пілес, звязвае Каралеўскі Палац з Ратушай. Іншыя вуліцы блукаюць праз палацы феадалаў і магнатаў, цэркваў, крамаў і рабочых памяшканняў майстроў. Вузкія, крывыя вуліцы і блізкія ўнутраныя двары развіваліся ў радыяльным размяшчэнні сярэдневяковага Вільнюса. Вільнюскі Стары Горад — гістарычны цэнтр Вільнюса, з’яўляецца адным з найбольшых у Еўропе (3.6 км²). Самыя каштоўныя гістарычныя і культурныя ўчасткі сканцэнтраваныя тут. Будынкаў у старым горадзе налічваецца амаль 1 500 — некаторыя пабудаваныя больш за некалькі стагоддзяў таму, ствараючы сумесь шматлікіх архітэктурных стыляў. Хоць Вільнюс вядомы як горад пабудаваны ў стылі барока, але тут маюцца прыклады готыкі, рэнесанса і інш. Іх камбінацыя — таксама вароты да гістарычнага цэнтра сталіцы. З прычыны яго ўнікальнасці, Стары Горад быў унесены ў Спіс Спадчыны ЮНЕСКА ў 1994.

Вільнюскі комплекс Замкаў, група ахоўных, культурных і рэлігійных будынкаў, якая ўключае Вежу Гедзіміна, Каралеўскі Палац і астаткі некалькіх сярэдневяковых замкаў, з’яўляюцца часткай Нацыянальнага Музея Літвы. Найбольшая калекцыя твораў мастацтва Літвы размешчаная ў літоўскім Мастацкім Музеі. Будынак у якім была падпісана дэкларацыя аб Незалежнасці Літвы, з’яўляецца зараз гістарычным арыенцірам.

Стары Вільнюс адлюстраваны ў літаграфіях «Альбома Віленскага», які выходзіў у сярэдзіне XIX ст.

Тэатры

Спорт

Адукацыя

Горад мае шмат універсітэтаў. Найбольшы і самы стары — Віленскі ўніверсітэт з 23 000 студэнтаў. Наступныя:

Існуюць таксама спецыялізаваныя высокія школы з універсітэцкім статутам:

Транспарт

Сталіца Літвы ляжыць блізка да мяжы ЕС з Беларуссю ў пэўным «мёртвым куце» з боку ад транспартных шляхоў. Праз Вільнюс ідуць транзітныя цягнікі з Расіі праз Беларусь у Калінінград. Іншыя важныя транспартныя шляхі ідуць праз гістарычную сталіцу Літвы — Каўнас. Да яе з Вільнюса ідзе хуткасная магістраль.

Вільня мае міжнародны аэрапорт.

З Вільні аўтастрады вядуць праз Каўнас да Балтыйскага мора да паромаў Клайпеды і ў Панявежыс з выхадам на Via Baltica. Таксама важная аўтастрада ідзе на Мінск.

Грамадскі транспарт

Сучасны Вільнюс

Вільня не мае ані метрапалітэна, ані трамвайнай сістэмы. У грамадскім транспарце дамінуюць аўтобусы і тралейбусы. Будаўніцтва трамвайных ліній плануецца. Электрацягнікі злучаюць Вільню з прыгарадамі. Віленскі метрапалітэн таксама яшчэ толькі праектуецца і будзе адчынены прыкладна ў 2020 г.

Славутасці

Страчаная спадчына

Палацы Вільні

Вільня і беларусы

Дэманстрацыя ў гадавіну смерці К. Каліноўскага, 21 сакавіка 2010 г.

3 часоў ВКЛ да I сусветнай вайны сацыяльна-эканамічнае, нацыянальнае і культурнае развіцце беларусаў і літоўцаў праходзіла ў адзінай дзяржаўнай прасторы. Галоўным беларускім асяродкам тут здаўна была Вільня, дзе існавалі агульныя дзяржаўныя і культурныя ўстановы, у т. л. Віленскі ўніверсітэт, Віленская брацкая друкарня, тут выдаваў кнігі Францыск Скарына. Пасля далучэння ў канцы XVIII стагоддзя беларускіх і літоўскіх зямель да Расійскай імперыі беларусы і літоўцы разам удзельнічалі ў нацыянальна-вызваленчым руху. Тут быў арыштаваны і пакараны смерцю Кастусь Каліноўскі.

У пачатку XX стагоддзя дзейнічалі Віпенскае мастацка-прамысловае таварыства, Віленскае мастацкае таварыства, выдавецтва «Нашай нівы», Беларускае выдавецкае таварыства (працягвала дзейнасць у 1919—1930 гадах), Беларускі музычна-драматычны гурток у Вільні, Беларускі настаўніцкі саюз, выдаваліся газеты «Наша доля» і «Наша ніва». 12 лютага 1910 года ў клубе чыгуначнікаў адбылася Першая беларуская вечарынка ў Вільні. У Першую сусветную вайну, пасля акупацыі германскімі войскамі, у Вільні ў 1915 быў арганізаваны Беларускі клуб. 3 абвяшчэннем незалежнасці Літвы (люты 1918) дзейнасць беларуcкіх арганізацый каардынавала Віленская беларуская рада, прадстаўнікі якой увайшлі ў Літоўскую Тарыбу. У снежні 1918 года ў Вільні знаходзіўся ўрад БНР.

У кастрычніку 1920 года войскі польскага генерала Л. Жалігоўскага захапілі Вільню, абвешчана Сярэдняя Літва. 9 кастрычніка 1920 года ў Вільні на нарадзе беларускіх дзеячаў, у якой прынялі ўдзел Браніслаў Тарашкевіч, Вацлаў Іваноўскі, Антон Луцкевіч і інш., было вырашана выкарыстаць спрыяльныя палітычныя абставіны для развіцця беларускай адукацыі і асветы. У 1921 годзе А. Луцкевіч стварае Беларускі музей імя Івана Луцкевіча. Па прапанове ўрада Б. Тарашкевіч заняў пасаду старшага рэферэнта ў Дэпартаменце асветы. У 1921 годзе па ініцыятыве Тарашкевіча створана Таварыства беларускай школы.

У пачатку 1922 года сейм зацвердзіў уключэнне Віленшчыны ў склад Польшчы. 3 гэтага часу і да канца 1939 года Вільня была грамадскім, асветным і культурным цэнтрам беларусаў. У горадзе ствараліся палітычныя, гаспадарча-эканамічныя, асветныя арганізацыі, установы і таварыствы.

У горадзе ствараліся і дзейнічалі беларускія палітычныя партыі, гаспадарча-эканамічныя, асветныя арганізацыі, установы і таварыствы. Актыўнасцю вызначаліся Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў, Беларуская хрысціянская дэмакратыя, Беларуская рэвалюцыйная арганізацыя, Камуністычная партыя Заходняй Беларусі, Беларускі пасольскі клуб, Блок нацыянальных меншасцей і інш. У 1920—1930-я гады ў Вільні дзейнічалі Беларускі музей, управа Таварыства беларускай школы, Беларускі студэнцкі саюз, Беларускі сялянскі саюз, Цэнтральны саюз культурных і гаспадарчых арганізацый. У сярэдзіне 1920-х гадоў тут знаходзіліся Галоўны сакратарыят і ЦК Беларускай сялянска-работніцкай грамады; выдавалася больш за 100 беларускамоўных газет і часопісаў. У Вільні жылі і працавалі А. Луцкевіч, М. Гарэцкі, Б. Тарашкевіч, У. Самойла, А. Станкевіч, С. Рак-Міхайлоўскі, І. Дварчанін, Р. Шырма, Г. Цітовіч, М. Танк, П. Сергіевіч, Я. Драздовіч, І. Канчэўскі (Абдзіраловіч) і інш.

У пачатку Другой сусветнай вайны, калі Вільня і Віленскі край былі перададзены ў склад Літвы (кастрычнік 1939), спынілі дзейнасць віленскія Беларускае навуковае таварыства, Беларускі студэнцкі саюз. Падчас нацысцкай акупацыі (1941—1944) яшчэ дзейнічалі Віленская беларуская гімназія, беларуская настаўніпкая семінарыя, Беларускі музей (закрыты ў 1945 годзе), выдавалася газета «Беларускі голас» (рэд. Ф. Аляхновіч). Пасля вызвалення Літвы савецкімі войскамі частка беларусаў Віленшчыны на падставе літоўска-польскага пагаднення аб узаемнай эвакуацыі насельніцтва ад 22 верасня 1944 года перасялілася ў Польшчу.

У пасляваенны перыяд беларускае палітычнае жыццё амаль поўнасцю было спынена. Практычна ўсе беларускія дзеячы і іх сем’і папалі пажд арышты і дэпартацыю. Аднаўленне дзейнасці нават у галіне беларускай культуры было немагчыма з-за рэпрэсій КДБ і амаль поўнай змены этнічнай структуры насельніцтва горада.

3 1945 года ў Літву па вярбоўцы, на новабудоўлі і інш. прыбывалі беларусы з БССР. Іх колькасць павялічылася, аднак арганізаванага нацыянальнага жыцця яны практычна не мелі. У Вільні працягвалі сваю дзейнасць П. Сергіевіч, З. Верас, Л. Луцкевіч, Я. Шутовіч і інш.

Беларуская сярэдняя школа імя Ф. Скарыны

Актывізацыя грамадскага жыцця беларусаў пачалася ў часы лібералізацыі ў СССР (другая палова 1980-х гадоў), калі ўзнік шэраг беларускіх культурна-асветных арганізацый. У 1988 годзе Зоська Верас разам з Лявонам Луцкевічам, сынам Антона Луцкевіча, утварылі спачатку клуб «Сябрына», а 4 лютага 1989 года было заснавана Таварыства беларускай культуры ў Літве. З 1989 года трансліруюцца беларускія перадачы на радыё і тэлебачанні. З 1993 года дзейнічае беларуская сярэдняя школа імя Ф. Скарыны.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Вільнюса

Гарады-пабрацімы

Гл. таксама

Заўвагі

  1. Resident population by city / town at the beginning of the year — State Data Agency of Lithuania, 2023. Праверана 12 лютага 2023.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112626509"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a>
  2. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 384.
  3. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1140—1143.
  4. В. Н. Топоров. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф // Балто-славянские этноязыковые контакты. Москва, 1980. С. 11—15.
  5. Топоров B. H. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф. С. 16-18, 28-30.
  6. Топоров B. H. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф. С. 40-44.
  7. Котлярчук, А. Православная церковь в Великом княжестве Литовском // Вестник Белорусского православного экзархата. — 1998. — № 1. — С. 7 — 25.
  8. Заява Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР аб вяртанні БССР беларускіх зямель пры выхадзе Літоўскай ССР з Саюза ССР // Звязда. 1990. 1 крас. С. 1.
  9. Снапковский В. Е. История внешней политики Беларуси. Минск: БГУ, 2013., с. 393
  10. В. Е. Снапковский. Историческая политика в Беларуси в период перестройки и парламентской республики (1985—1994 гг.)
  12. Мы стаім ніжэй за цыганоў

Літаратура

Спасылкі

Вільнюс у Вікіцытатніку
Вільнюс на Вікісховішчы
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні.
Дата публікацыі:
Zapyt Vilnya peranakiroyvaecca syudy gl taksama inshyya znachenni Vi lnyus lit Vilnius polsk Wilno tradycyjnaya belaruskaya nazva Vi lnya stalica i samy vyaliki gorad Litvy Gorad Vilnyus lit Vilnius Gerb Scyag Kraina LitvaPavet VilnyuskiKaardynaty 54 41 14 pn sh 25 16 48 u d H G Ya OUnutrany padzel 21 syanyuniyaZasnavany XIII stagoddzePershae zgadvanne 1323Ranejshyya nazvy VilnyaPloshcha 401 km Vyshynya centra 112 m i 98 mVodnyya ab ekty Viliya i VilejkaNaselnictva 581 475 chal 1 studzenya 2023 1 Chasavy poyas UTC 2 letam UTC 3Telefonny kod 5Pashtovyya indeksy 01001Aficyjny sajt vilnius lt lit rusk angl polsk Vilnyus na karce LitvyMedyyafajly na Vikishovishchy Zmest 1 Nazva 2 Geagrafiya 3 Mifalogiya 4 Gistoryya 4 1 X tysyachagoddze da n e XIII stagoddze 4 2 XIII XV stagoddzi 4 3 XVI XVII stagoddzi 4 4 XVIII pachatak XX stagoddzyay 4 5 XX stagoddze 4 6 Kanec XX pachatak XXI stagoddzyay 5 Klimat 6 Naselnictva 7 Ekanomika 8 Kultura 8 1 Teatry 9 Sport 10 Adukacyya 11 Transpart 11 1 Gramadski transpart 12 Slavutasci 12 1 Strachanaya spadchyna 13 Palacy Vilni 14 Vilnya i belarusy 15 Vyadomyya yradzhency i zhyhary 16 Garady pabracimy 17 Gl taksama 18 Zayvagi 19 Litaratura 20 SpasylkiNazva PravicNazva gorada ad nazvy raki Vilnya na ytoku yakoj u raku Viliyu Nyarys gorad uznik Koran Viln taksama y nazvah litoyskih rek typu Vilnoja Vilnutis balacin Vilnauje Vilnia raistis 2 Znachenne hvalya y litoyskih sloy vilnia vilnya vilnius zasvedchana yzho y XVII stagoddzi vilne vilnis Adsyul vilnyti hvalyavacca isci hvalyami naplyvac hvalyami Dalej da adnago sa znachennyay shmatznachnaga indaeyrapejskaga ṷel krucic vic kacic 3 Rachnaya nazva Vilnya matyvavanaya hutkaplynnascyu raki yakaya hutka nakatvae hvalyami Takoj zha semantyki i nazva Vilii yakaya ad tago zh koranya ṷel Upershynyu gorad pad nazvaj Vilnya u forme Vilna zgadvaecca y lisce ad 25 studzenya 1323 goda 4 da ganzejskih garadoy Lyubeka Magdeburga i Kyolna dze gavorycca shto gorad isnavay addayna U litoyskih pomnikah pismennasci 1600 1653 i paznejshyh gadoy sustrakaecca varyyant Vilnius Aficyjnaya nazva Vilnius z 1940 goda Geagrafiya PravicVilnyus razmeshchany y paydnyova yshodnyaj Litve pry zlicci rek Vilnya i Nyarys Viliya Gorad zajmae terasy starazhytnaj daliny Vilii abmezhavany dvuma marennymi yzvyshshami Gorad znahodzicca za 312 kilametray ad Baltyjskaga mora i gorada Klajpedy galoynaga litoyskaga marskoga porta Taksama zvyazany darogami z inshymi galoynymi garadami Kaynas 102 km Shaylyaj 214 km i Panyavezhys 135 km Ploshcha gorada 402 km Budynki zajmayuc 29 1 gorada zyalyonyya nasadzhenni zajmayuc 68 8 vody 2 1 Mifalogiya PravicZ Vilnyaj zvyazanyya dva mifalagichnyya cykly Adzin pra peradgistoryyu Vilni cykl Shvintaroga drugi pra zasnavanne Vilni cykl Gedymina Zgodna z letapisnymi svedchannyami yashche da tago yak Vilnya stala goradam na yae mescy pa paganskim zvychai spalvali knyazyoy i bayaray Gety zvychaj byy zasnavany mifichnym knyazem Shvintarogam yaki paprasiy svajgo syna Skirmanta spalic cela paslya svayoj smerci Paslya getaga cely tagachasnaj plyamennaj arystakratyi spalvali tolki tut shto lichac svedchannem pracesay centralizacyi Na dumku Ul Taparova Shvintarogam pershapachatkova nazyvali mesca dze spalvali a potym u pracese mifalagizacyi nazva mesca yvasobilasya y imya knyazya Nazvu Shvintarog dasledchyk tlumachyc ad litoyskaga sventas svyaty i ragas rog vugal mys i paraynoyvae z litoyskimi taponimami Sventragis Sventragiai 5 Menavita na luce na Shvintaroze zasnavay Vilnyu knyaz Gedymin Zgodna z letapisnymi svedchannyami u chase palyavannya Gedymin zabiy u tamtejshyh lyasah tura tam zha zanachavay i ybachyy son na Kryvoj Lysaj gary staic zhalezny voyk a y im rave byccam sto vaykoy raylo Gedymin spytay u svajgo varazhbita Lizdzejki i toj rastlumachyy shto sens sna u tym shto tut uznikne magutny stalichny gorad 6 Gistoryya PravicX tysyachagoddze da n e XIII stagoddze Pravic Pavodle arhealagichnyh dasledavannyay terytoryya suchasnaga gorada byla zaselena yashche y palealice X tys da n e i nealice IV III tys da n e Na dumku litoyskaga lingvista K Bugi slavyane kryvichy z yavilisya tut u VI VII stagoddzyah Yany zhyli ceraspalosna z balckim naselnictvam Kalya padeshvy suchasnaj Zamkavaj gary vyyayleny slyady starazhytnaga paselishcha V IX stagoddzyay vycyagnutaga yzdoyzh grazkaj daliny r Vilnya XIII XV stagoddzi Pravic Vezha Gedzimina U XIII XIV stagoddzyah blizu vuscya r Vilnya za kladzeny kom pleks umacavannyay yaki skladaysya z troh zam kay Verh nyaga Gedziminay Nizhnyaga i Kryvoga Pershapachatkova gorad razmyashchaysya na tak zvanaj Kryvoj Lysaj gary shto dalo paselishchu nazvu zafiksavanuyu y pismovyh krynicah XIV stagoddzya Znachnuyu kolkasc tagachasnyh zhyharoy gorada skladala yshodneslavyanskae naselnictva zhyli tut taksama tubylcy litoycy Pad ahovaj Kryvoga zamka na levym beraze r Vilnya i vakol Kryvoj gary na yakoj paznej uznik Verhni zamak pachalo razrastacca paselishcha Tut vyyayleny kulturnyya plasty tayshchynyoj kalya 8 m nizhni yarus yakoga datuecca XIII stagoddzem Pavodle pismovyh krynic Vilnya stala stalicaj Vyalikaga Knyastva Litoyskaga y chasy praylennya vyalikaga knyazya Gedzimina 1316 1341 U gety chas dasylalisya zaprashenni ramesnikam i kupcam z Zahodnyaj Eyropy kab yany pryyazdzhali y Vilnyu na stalae zhyccyo Padchas kiravannya vyalikaga knyazya Algerda gorad nabyy novuyu planirovachnuyu strukturu Na ekanamichnae razviccyo stanoycha payplyvala nadanne goradu magdeburgskaga prava 1387 Geta yzmacnila i pashyryla gandlyovyya suvyazi z inshymi garadami Vyalikaga Knyastva Litoyskaga a taksama Polshchy i Ganzy Mocna cyarpela Vilnya ad spustashalnyh nabegay kryzhakoy u 1321 1365 1375 gadoy i insh U 1377 godze yany spalili chastku gorada U 1377 godze paslya 6 dzyonnaj ablogi kryzhaki yzyali shturmam i spalili Kryvy zamak adnak nyagledzechy na pracyagluyu asadu Nizhnim zamkam kalya padnozhzha gary Gedzimina ne avalodali U 1391 godze napad paytaryysya i pryvyoy da sutychki z litoyskim vojskam Aposhni raz kryzhaki byli pad scenami gorada y 1402 godze U 1399 i 1419 gadah gorad mocna pacyarpey ad pazharay Pavodle apisannya francuzskaga padarozhnika Zhylbera de Lanua za 1413 goda gorad byy neymacavany vycyagnuty vuzkaj palasoj uzdoyzh r Vilnya zabudavany draylyanymi damami syarod yakih zredku traplyalisya muravanyya hramy Na Vysokaj gary razmyashchaysya zamak umacavany kamennem zyamlyoj i muram Z 1413 goda Vilnya centr Vilenskaga vayavodstva Z 1416 goda y goradze znahodzilasya rezidencyya litoyskaga pravaslaynaga mitrapalita Pastupova gorad nabyy status vazhnaga palitychnaga centra Ushodnyaj Eyropy kudy pryyazdzhali pasolstvy z roznyh krain U 1492 godze tut zasnavany Vilenski manetny dvor i pershaya apteka Z kanca XV stagoddzya y glyb Vyalikaga Knyastva Litoyskaga pachali rabic rejdy krymskiya tatary i vojski maskoyskih vyalikih knyazyoy shto stvarala nebyaspeku dlya stalicy U suvyazi z getym magistrat i garadskaya abshchyna prynyali rashenne pabudavac vakol gorada abaronchuyu scyanu budaynictva yakoj skonchylasya y 1522 godze dayzhynya sklala 2 4 km XVI XVII stagoddzi Pravic Vulica Vastrabramskaya U XVI stagoddzi adbyvaysya dalejshy roskvit gorada rasshyrenne yago terytoryi Na mescy draylyanyh damoy i hramay myascovyya i zamezhnyya dojlidy i budayniki pachali stvarac raskoshnyya renesansnyya muravanyya palacy Syarod yakih vyluchalisya palacavyya kompleksy Radzivilay Kishkay Hadkevichay Sapegay Astrozhskih i insh magnatay vyalikaga knyastva Na aktyvizacyyu muravanaga budaynictva payplyvali pazhary y 1419 1513 1520 1530 i 1557 gadoy u vyniku yakih vygarala znachnaya chastka gorada Navokal pyshnyh palacay lyazhali pradmesci peravazhna draylyanaga gorada z haatychnaj zabudovaj kurnymi hatami U 1536 godze praz Viliyu perakinuty pershy muravany most yaki paznej atrymay nazvu Zyalyony U 1511 godze y Vilni bylo 7 kascyolay i 14 cerkvay Z 1524 goda pachala dzejnichac papernya kalya 1540 goda arsenal i garmatnaya licejnya z syaredziny XVI stagoddzya vadapravod u draylyanyh trubah U 1547 godze Marcin Palecki zasnavay shklyanuyu gutu U 1596 godze y Vilni bylo 15 pravaslaynyh cerkvay 14 katalickih kascyolay adzin lyuteranski i dva kalvinisckiya zbory a taksama nekalki sinagog 7 U 1579 godze karol polski i vyaliki knyaz litoyski Stefan Batoryj zasnavay ezuickuyu akademiyu Mocny pazhar u 1610 goda znishchyy u Vilnyuse 4700 damoy zamki i 10 hramay Adnak pry padtrymcy vyalikaga knyazya i polskaga karalya Uladzislava Vazy i kanclera Lva Sapegi gorad byy adbudavany Centr gorada zabudoyvaysya y asnoynym muravanymi budynkami uznikli novyya vulicy i ploshchy K syaredzine XVII stagoddzya y goradze nalichvalasya kalya 840 kram 37 hramay roznyh kanfesij dzejnichali kalegii ezuitay i yniyatay shkoly evangelskih refarmataray i pravaslaynyya 10 drukarnyay U peryyad vajny Rasii z Rechchu Paspalitaj 1654 1667 gadoy u lipeni 1655 goda paslya zhorstkaga boyu na podstupah da gorada i zacyataj abarony z vulichnymi bayami stalica Vyalikaga Knyastva Litoyskaga byla zanyata rasijskimi vojskami Gorad garey 17 dzyon U suvyazi z zaklyuchennem u kastrychniku 1656 goda Vilenskaga peramir ya vajna skonchylasya ale ne nadoyga letam 1658 goda carskiya vojski znoy zanyali gorad akupacyya pracyagnulasya da 1661 goda Z lihaleccya Vilnya vyjshla razburanaj i spalenaj sa strataj palovy naselnictva Tolki y kancy XVII stagoddzya gorad pachay azhyvac Padchas Paynochnaj vajny 1700 1721 gadoy mnogiya zhyhary zaginuli ad goladu i epidemii chumy XVIII pachatak XX stagoddzyay Pravic Panarama Vilni XIX st Kascyol Sv Ganny Z cyagam chasu gorad pastupova adradziysya U 1773 godze paslya likvidacyi ezuickaga ordena zasnavana Adukacyjnaya kamisiya yakaya rearganizavala sistemu adukacyi na ysyoj terytoryi Vyalikaga Knyastva Litoyskaga Vilnya z yaylyalasya adnym z centray paystannya 1794 goda 22 23 krasavika 1794 goda paystancy advayavali gorad u ruskih i ytrymlivali yago da 11 zhniynya Vilenskae paystanne Paslya 3 ga padzelu Rechy Paspalitaj 1795 gorad uvajshoy u sklad Rasijskaj imperyi i stay centram spachatku Litoyskaj paznej Vilenskaj guberni Vilenskaga general gubernatarstva U pachatku XIX stagoddzya Vilnya treci pa velichyni paslya Sankt Pecyarburga i Maskvy gorad carskaj Rasii Pazbayleny statusa stalicy gorad adnak da pachatku XX stagoddzya zastavaysya kulturnym i y znachnaj stupeni palitychna administracyjnym centram gorad zahoyvay nekatoryya pryvilei magdeburgskaga prava Napyaredadni vajny 1812 goda y Vilnyuse bylo kalya 36 tys zhyharoy bolsh za 700 muravanyh i stolki zh draylyanyh damoy 25 cerkvay i 23 manastyry U vyniku Vilenskaj aperacyi gorad 16 chervenya akupiravany francuzskimi vojskami Yashche da pachatku vajny y Pskoy byli peravezeny geagrafichnyya karty arhivy kazyonnyya groshy plany i insh dakumenty U dzen prybyccya Napaleona kirayniki magistrata yruchyli klyuchy ad garadskoj bramy Nyaglyadzechy na pryyaznyya adnosiny polskaj i vyalikalitoyskaj shlyahty da francuzay gorad rabavaysya 1 13 lipenya 1812 goda Napaleon u Vilnyuse padpisay dekret ab stvarenni Chasovaga Urada Vyalikaga Knyastva Litoyskaga y skladz 7 chlenay i sakratara Galoynym kamendantam gorada byy pryznachany francuzski general Zhamini Pa zagadu Napaleona y zhniyni 1812 goda z pradstaynikoy myascovaj moladzi ytvorana Vilenskaya nacyyanalnaya gvardyya yakaya vykonvala palicejskiya funkcyi Gandlyovae zhyccyo y goradze velmi mocna aslabla Vynikam rabavannyay z yaviysya golad Pachalisya zahvorvanni dyzentyryyaj sypnym tyfam cyngoj Vosennyu 1812 goda tolki y vaennyh shpitalyah gorada nalichvalasya kalya 1 tys hvoryh 28 listapada 1812 goda gorad zanyaty ruskimi vojskami Paslya vajny gorad pastupova pachay abudzhacca stvaralisya patryyatychnyya tavarystvy shubraycay filamatay filaretay i insh Padchas paystannya 1830 1831 gadoy u goradze dzejnichay Vilenski paystanski kamitet arganizoyvalisya atrady dlya baracby z carskimi vojskami Paslya zadushennya paystannya byy zakryty Vilenski yniversitet pakinuty tolki medycynski i tealagichny fakultety U 1835 godze z sklad Vilni yvahodzila 10 pradmescyay Antokal Papoyshchyna Zarechcha Paplavy Rosa Vostry Kanec Rudnishki Pagulyanka Lukishki Snipishki U goradze prazhyvala kalya 50 tys chal z ih 6658 shlyahcichay 272 kupcy 4930 myashchan 20 642 yayrei byli 1552 damy 6 rynkay Dzejnichali 25 kascyolay 20 klyashtaray i 7 kaplic 2 uniyackiya carkvy i 2 klyashtary evangelskiya kascyol i kaplica myachec 4 sinagogi i 2 carkvy Z syaredziny XIX stagoddzya pachala razvivacca pramyslovasc U 1860 1862 gadah praz gorad prakladzena chygunka Pecyarburg Varshava u 1874 godze Libava Romenskaya U 1864 godze adkryta pershaya fabryka gazavaya pachay dzejnichac chygunalicejny zavod Cymermana Najbujnejshae pradpryemstva tago chasu tytunyovae tavarystva Durunchy i Shmemana stvorana y 1865 godze U pachatku 1880 h gadoy adkryysya sherag pradpryemstvay metala i drevaapracoyki garbarnaj harchovaj pramyslovasci U 1894 1895 gadah u goradze dzejnichali 286 pradpryemstvay u 1906 godze 225 u 1914 godze 266 U 1897 godze stvorana akcyyanernae tavarystva pivavarnaga zavoda Shopena u 1900 godze pachay pracavac metalaapracoychy zavod Z pachatkam dzejnasci gazavaj fabryki centralnaya chastka gorada asvyatlyalasya gazaj spirtava shkipinarnyya i alejnyya lihtary byli zameneny na inshyh vulicah na gazavyya y 1876 godze U 1879 1882 gadah zamest draylyanyh vadapravodnyh trub byli prakladzeny zhaleznyya Z 1893 goda pachala pracavac konka z 1896 goda telegrafnaya stancyi i telefonnaya setka U 1905 godze z yavilisya pershyya aytamabili u 1908 godze tramvaj U pachatku XX stagoddzya y goradze bylo yzho nekalki navuchalnyh ustanoy u tym liku nastaynicki instytut 2 muzhchynskiya i 1 zhanochaya gimnaziya realnae garadskoe chygunachnae klasichnae pyahotna yunkerskae kamercyjnae i himika tehnalagichnae vuchylishchy pashtova telegrafnaya shkola Litoyskaya duhoynaya i Rymska katalickaya eparhiyalnyya seminaryi Maryinskiya vyshejshyya zhanochyya kursy i insh XX stagoddze Pravic Vilnyuski yniversitet abservatoryya U chas Pershaj susvetnaj vajny y 1915 godze gorad zanyaty germanskimi vojskami Centr administracyjnaj akrugi y skladze Ober Ost Nyameckiya akupacyjnyya ylady dazvolili pravesci kanferencyyu y Vilni 18 23 verasnya 1917 goda padchas yae byla abranaya Rada Litvy Litoyskaya Taryba yakaya pachala svayu dzejnasc u metah stvarennya Litoyskaj dzyarzhavy 16 lyutaga 1918 goda Vilnya abveshchana stalicaj ne za lezhnaj Lit vy ale ne ydalosya sfarmiravac urad i inshyya dzyarzhaynyya ystanovy z za prysutnasci nyameckih vojskay 11 lipenya 1918 goda abveshchana Karaleystva Litva u yakim prapanavana pasada manarha nyameckamu pryncu i vaennamu Vilgelmu Karlu fon Urahu prynyay imya Mindoyg II Paslya kapitulyacyi Germanii y vajne u studzeni 1918 lyutym 1919 stalica Litoyskaj saveckaj respubliki u lyutym krasaviku 1919 goda Litoyska Be laruskaj SSR 19 krasavika 1919 goda Vilnya byla zanyata polskimi vojskami 14 lipenya 1920 goda gorad zanyaty Chyrvonaj Armiyaj 9 kastrychnika 1920 goda polskiya vojski pad kamandavanneem generala L Zhaligoyskaga znoy zahapili Vilnyu stvaryyshy tym samym Vilenski kanflikt 1920 1939 Z kastrychnika 1920 goda gorad u skladze Syarednyaj Litvy z 1922 goda y skladze Polskaj Respubliki U 1926 1937 gadah kalya gorada razmyashchaysya shtab brygady Korpusa ahovy pamezhzha Vilna U vyniku pahodu Chyrvonaj armii y Zahodnyuyu Belarus 1939 gorad byy zanyaty saveckimi vojskami Bylo stvorana Chasovae kiravanne Vilnyusa i Vilenskaj voblasci Pad naciskam stalinskaga kiraynictva Saveckaga Sayuza yrad Litvy byy vymushany padpisac 10 10 1939 savecka litoyski dagavor ab uzaemadapamoze Pavodle yago Vilnyus i Vilenskaya voblasc peradavalisya Litve a yzamen na litoyskaj terytoryi byli razmeshchany saveckiya vaennyya bazy U listapadze 1939 g litoyskaya administracyya yzyala Vilnyus pad kantrol Na pershaj sesii Narodnaga sejma Litvy byli prynyaty deklaracyi ad ustanaylenni Saveckaj ulady i abvyashchenni Litoyskaj SSR Litva yvajshla y sklad SSSR Vyarhoyny savet Litvy prynyay rashenne ab peravodze y Vilnyus litoyskaga yrada i dzyarzhaynyh ustanoy Adbyvaysya vyaliki prytok litoyskaga naselnictva 24 chervenya 1941 goda gorad akupiravany nyameckimi vajskami Adnavilasya dzejneasci litoyskaj dasaveckaj administracyi 13 lipenya 1944 goda Vilnyus vyzvaleny Chyrvonaj armiyaj i polskaj Armiyaj Krayovaj Pry adstupleni gitleraycy znishchyli kalya 40 zhyloga fondu gorada 30 bujnyh pramyslovyh pradpryemstvay Za chas nyameckaj akupacyi zaginula pryblizna 70 tys zhyharoy Paslya vajny gorad pacihu pachay adnaylyacca Kanec XX pachatak XXI stagoddzyay Pravic Prezidencki palac 11 sakavika 1990 Vyshejshaya Rada Litoyskaj SSR abvyascila addzyalenne ad Saveckaga Sayuza i namer adnavic nezalezhnuyu Respubliku Litvu Prezidyum Vyarhoynaga Saveta BSSR prynyay 29 sakavika 1990 g zayavu Ab vyartanni BSSR belaruskih zyamel pry vyhadze Litoyskaj SSR z Sayuza SSR u yakoj bylo skazana shto y vypadku vyhadu Litvy sa skladu SSSR Belaruskaya SSR budze patrabavac vyarnuc yoj belaruskiya zemli gorad Vilnyu i Vilenskuyu voblasc Svyancyanski i chastki terytoryi yashche pyaci rayonay Litvy 8 yakiya y 1939 1940 gg Litve adday I Stalin u yakasci dara za yae yvahodzhanne y sklad SSSR Geta zayava zroblenaya pa padkazcy z Kramlya ne sustrela pazityynyh vodgukay z boku gramadska palitychnyh kolay Belarusi Terytaryyalnyya patrabavanni da Litvy ne padtrymay novy sklad Vyarhoynaga Saveta BSSR yaki pachay pracavac u mai 1990 g Adnak zayavu ad 29 sakavika 1990 g uskosna yhvaliy prezident SSSR M Garbachoy yaki na pres kanferencyi y Vashyngtone 3 chervenya 1990 g zayaviy shto terytoryya Litvy yklyuchae pyac rayonay yakiya ranej nalezhali Belarusi 9 10 U vyniku getyh deklaracyj Vyarhoynaga Saveta Litoyskaj SSR 9 studzenya 1991 g Savecki Sayuz uvyoy vojska y Vilnyus Napruzhanne dasyagnula vyshejshaj kropki 13 studzenya y napadze na dzyarzhaynuyu radyyostancyyu i Vilnyuskuyu televizijnuyu Vezhu zabojstva prynamsi chatyrnaccaci gramadzyanskih zhyharoy i sur yozna pashkodzhanni yashche 700 Savecki Sayuz nareshce pryznay litoyskuyu nezalezhnasc u zhniyni 1991 g Vilnyus byy hutka peraytvorany i nabyy vyglyad suchasnaga eyrapejskaga gorada Shmatlikiya z yago starejshyh budynkay byli adramantavany a dzelavaya i kamercyjnaya voblasc pachali razvivaecca y Novym Centry gorada Vilnyus byy adabrany y 2009 g yak eyrapejskaya stalica Kultury narayne z Lincam stalicaj Verhnyaj Aystryi Klimat PravicKlimat Vilnyusa vilgotny eyrapejski Temperaturny ylik vyadzecca z 1777 Syarednyaya shtogadovaya temperatura 6 1 C 43 F u studzeni syarednyaya temperatura 4 9 C 23 F u lipeni 17 0 C 62 6 F Syarednyaya kolkasc apadkay pryblizna 661 mm Leta mozha byc garachym z temperaturaj vyshej 30 C na pracyagu dnya Zimy zvychajna halodnyya z temperaturami yakiya nyaredka dasyagayuc ryski 25 C U gety chas use reki i azyory gorada pakryvayucca toyshchaj lyodu Mesyac Stu Lyut Sak Kra Maj Cher Lip Zhni Ver Kas Lis Sne GodSyaredni maksimum C 3 5 1 7 3 3 10 7 18 2 21 1 22 1 21 6 16 4 10 2 3 5 0 5 10 1Syaredni minimum C 8 7 7 6 3 8 1 6 7 5 10 8 12 3 11 5 7 7 3 4 0 9 5 2 3 4Krynica The World Meteorological OrganizationNaselnictva PravicGorad zdayna vyluchaysya shmatnacyyanalnym naselnictvam yashche z chasoy praylennya vyalikaga knyazya Algerda tut pachali asyadac nemcy i yayrei Vyaliki knyaz Vitayt pasyaliy tut chastku krymskih tatar pry vyalikim knyazi Zhygimonce Kejstutavichu y goradze z yavilisya perasyalency ramesniki z Polshchy Italii i Vengryi Pavodle perapisu ad 14 snezhnya 1916 g u Vilnyuse zhylo agulam 138 794 zhyharoy Gety lik skladali nastupnyya nacyi palyaki 53 67 74 466 chal yayrei 41 45 57 516 chal litoycy 2 09 2 909 chal ruskiya 1 59 2 219 chal nemcy 0 63 880 chal belarusy 0 44 644 chal i inshyya y 0 13 193 chal Perapis ad 9 snezhnya 1931 pakazvae shto palyaki skladali 65 9 poynaga garadskoga naselnictva 128 600 chal yayrei 28 54 600 chal ruskiya 3 8 7 400 chal belarusy 0 9 1 700 chal litoycy 0 8 1 579 chal nemcy 0 3 600 chal ukraincy 0 1 200 chal inshyya 0 2 pryblizna 400 chal Pa dadzenyh useagulnaga perapisu naselnictva 2001 z 542 287 zhyharoy 57 8 skladali litoycy 18 7 palyaki 14 ruskiya 4 belarusy 0 5 yayrei astatniya 5 pradstayniki inshyh nacyyanalnascej U 2010 godze naselnictva sklala 560 200 chalavek Ekanomika Pravic Suchasny Novy centr Vilnyusa Vilnyus galoyny ekanamichny centr Litvy i adzin z najbolshyh finansavyh centray Baltyjskih dzyarzhay Navat pry tym shto y goradze zhyve tolki 15 naselnictva Litvy na Vilnyus prypadae pryblizna tracina valavoga ynutranaga pradukta ysyoj krainy 11 Merkavany valavy ynutrany pradukt Vilnyusa na dushu naselnictva zasnavany na parytece pakupnoj zdolnasci valyut u 2005 g z yaylyaysya pryblizna 33 100 shto vyshej syarednyaga liku Eyrapejskaga sayuza Vilnyus unyos bolsh za 10 015 milyarday litay u nacyyanalny byudzhet 2008 g Geta prykladna 37 ad usyago byudzhetu Kaynas drugi pa velichyni gorad zanyos tolki 1 5 milyarda Prahodzic shtogadovy kirmash Kazyuki Kultura PravicYak bolshasc syarednevyakovyh garadoy Vyulnyuskae gradabudaynictva razvivalasya vakol Ratushy Galoynaya arteryya gorada vulica Piles zvyazvae Karaleyski Palac z Ratushaj Inshyya vulicy blukayuc praz palacy feadalay i magnatay cerkvay kramay i rabochyh pamyashkannyay majstroy Vuzkiya kryvyya vulicy i blizkiya ynutranyya dvary razvivalisya y radyyalnym razmyashchenni syarednevyakovaga Vilnyusa Vilnyuski Stary Gorad gistarychny centr Vilnyusa z yaylyaecca adnym z najbolshyh u Eyrope 3 6 km Samyya kashtoynyya gistarychnyya i kulturnyya ychastki skancentravanyya tut Budynkay u starym goradze nalichvaecca amal 1 500 nekatoryya pabudavanyya bolsh za nekalki stagoddzyay tamu stvarayuchy sumes shmatlikih arhitekturnyh stylyay Hoc Vilnyus vyadomy yak gorad pabudavany y styli baroka ale tut mayucca pryklady gotyki renesansa i insh Ih kambinacyya taksama varoty da gistarychnaga centra stalicy Z prychyny yago ynikalnasci Stary Gorad byy uneseny y Spis Spadchyny YuNESKA y 1994 Vilnyuski kompleks Zamkay grupa ahoynyh kulturnyh i religijnyh budynkay yakaya yklyuchae Vezhu Gedzimina Karaleyski Palac i astatki nekalkih syarednevyakovyh zamkay z yaylyayucca chastkaj Nacyyanalnaga Muzeya Litvy Najbolshaya kalekcyya tvoray mastactva Litvy razmeshchanaya y litoyskim Mastackim Muzei Budynak u yakim byla padpisana deklaracyya ab Nezalezhnasci Litvy z yaylyaecca zaraz gistarychnym aryenciram Stary Vilnyus adlyustravany y litagrafiyah Alboma Vilenskaga yaki vyhodziy u syaredzine XIX st Teatry Pravic Litoyski nacyyanalny teatr opery i baleta Nacyyanalny dramatychny teatr Litvy Sport PravicBK Letuvas Rytas basketbolny klub FK Zhalgirys Vilnyus futbolny klub Stadyyon LFF pa futbolu Adukacyya PravicGorad mae shmat universitetay Najbolshy i samy stary Vilenski yniversitet z 23 000 studentay Nastupnyya Universitet imya M Romera 19 000 studentay Vilenski Gedziminayski Tehnichny yniversitet 13 500 studentay Vilenski pedagagichny yniversitet 12 500 studentay Isnuyuc taksama specyyalizavanyya vysokiya shkoly z universiteckim statutam Vaennae vuchylishcha Litvy Vilenskaya akademiya mastactvay Nacyyanalnaya shkola mastactvay Eyrapejski gumanitarny yniversitet Vilenskaya akademiya biznesuTranspart PravicStalica Litvy lyazhyc blizka da myazhy ES z Belarussyu y peynym myortvym kuce z boku ad transpartnyh shlyahoy Praz Vilnyus iduc tranzitnyya cyagniki z Rasii praz Belarus u Kaliningrad Inshyya vazhnyya transpartnyya shlyahi iduc praz gistarychnuyu stalicu Litvy Kaynas Da yae z Vilnyusa idze hutkasnaya magistral Vilnya mae mizhnarodny aeraport Z Vilni aytastrady vyaduc praz Kaynas da Baltyjskaga mora da paromay Klajpedy i y Panyavezhys z vyhadam na Via Baltica Taksama vazhnaya aytastrada idze na Minsk Gramadski transpart Pravic Suchasny Vilnyus Vilnya ne mae ani metrapalitena ani tramvajnaj sistemy U gramadskim transparce daminuyuc aytobusy i tralejbusy Budaynictva tramvajnyh linij planuecca Elektracyagniki zluchayuc Vilnyu z prygaradami Vilenski metrapaliten taksama yashche tolki praektuecca i budze adchyneny prykladna y 2020 g Slavutasci PravicVilenskaya ratusha Kascyol Svyatoj Ganny Kascyol Svyatoga Varfalameya Kascyol Unebayzyaccya Najsvyacejshaj Dzevy Maryi Kascyol Svyatyh Francyska i Bernarda Vilnyus Kafedralny sabor u imya Unebayzyaccya Prachystaj Maci Bozhaj Prachyscenski sabor Pomnik MindoyguStrachanaya spadchyna Pravic Kascyol Svyatoga Yuzafa AbruchnikaPalacy Vilni PravicPalac Bzhastoyskih Palac SlushkayVilnya i belarusy Pravic Demanstracyya y gadavinu smerci K Kalinoyskaga 21 sakavika 2010 g 3 chasoy VKL da I susvetnaj vajny sacyyalna ekanamichnae nacyyanalnae i kulturnae razvicce belarusay i litoycay prahodzila y adzinaj dzyarzhaynaj prastory Galoynym belaruskim asyarodkam tut zdayna byla Vilnya dze isnavali agulnyya dzyarzhaynyya i kulturnyya ystanovy u t l Vilenski yniversitet Vilenskaya brackaya drukarnya tut vydavay knigi Francysk Skaryna Paslya daluchennya y kancy XVIII stagoddzya belaruskih i litoyskih zyamel da Rasijskaj imperyi belarusy i litoycy razam udzelnichali y nacyyanalna vyzvalenchym ruhu Tut byy aryshtavany i pakarany smercyu Kastus Kalinoyski U pachatku XX stagoddzya dzejnichali Vipenskae mastacka pramyslovae tavarystva Vilenskae mastackae tavarystva vydavectva Nashaj nivy Belaruskae vydaveckae tavarystva pracyagvala dzejnasc u 1919 1930 gadah Belaruski muzychna dramatychny gurtok u Vilni Belaruski nastaynicki sayuz vydavalisya gazety Nasha dolya i Nasha niva 12 lyutaga 1910 goda y klube chygunachnikay adbylasya Pershaya belaruskaya vecharynka y Vilni U Pershuyu susvetnuyu vajnu paslya akupacyi germanskimi vojskami u Vilni y 1915 byy arganizavany Belaruski klub 3 abvyashchennem nezalezhnasci Litvy lyuty 1918 dzejnasc belaruckih arganizacyj kaardynavala Vilenskaya belaruskaya rada pradstayniki yakoj uvajshli y Litoyskuyu Tarybu U snezhni 1918 goda y Vilni znahodziysya yrad BNR U kastrychniku 1920 goda vojski polskaga generala L Zhaligoyskaga zahapili Vilnyu abveshchana Syarednyaya Litva 9 kastrychnika 1920 goda y Vilni na naradze belaruskih dzeyachay u yakoj prynyali ydzel Branislay Tarashkevich Vaclay Ivanoyski Anton Luckevich i insh bylo vyrashana vykarystac spryyalnyya palitychnyya abstaviny dlya razviccya belaruskaj adukacyi i asvety U 1921 godze A Luckevich stvarae Belaruski muzej imya Ivana Luckevicha Pa prapanove yrada B Tarashkevich zanyay pasadu starshaga referenta y Departamence asvety U 1921 godze pa inicyyatyve Tarashkevicha stvorana Tavarystva belaruskaj shkoly U pachatku 1922 goda sejm zacverdziy uklyuchenne Vilenshchyny y sklad Polshchy 3 getaga chasu i da kanca 1939 goda Vilnya byla gramadskim asvetnym i kulturnym centram belarusay U goradze stvaralisya palitychnyya gaspadarcha ekanamichnyya asvetnyya arganizacyi ustanovy i tavarystvy U goradze stvaralisya i dzejnichali belaruskiya palitychnyya partyi gaspadarcha ekanamichnyya asvetnyya arganizacyi ustanovy i tavarystvy Aktyynascyu vyznachalisya Belaruskaya partyya sacyyalistay revalyucyyaneray Belaruskaya hrysciyanskaya demakratyya Belaruskaya revalyucyjnaya arganizacyya Kamunistychnaya partyya Zahodnyaj Belarusi Belaruski pasolski klub Blok nacyyanalnyh menshascej i insh U 1920 1930 ya gady y Vilni dzejnichali Belaruski muzej uprava Tavarystva belaruskaj shkoly Belaruski studencki sayuz Belaruski syalyanski sayuz Centralny sayuz kulturnyh i gaspadarchyh arganizacyj U syaredzine 1920 h gadoy tut znahodzilisya Galoyny sakrataryyat i CK Belaruskaj syalyanska rabotnickaj gramady vydavalasya bolsh za 100 belaruskamoynyh gazet i chasopisay U Vilni zhyli i pracavali A Luckevich M Garecki B Tarashkevich U Samojla A Stankevich S Rak Mihajloyski I Dvarchanin R Shyrma G Citovich M Tank P Sergievich Ya Drazdovich I Kancheyski Abdziralovich i insh U pachatku Drugoj susvetnaj vajny kali Vilnya i Vilenski kraj byli peradadzeny y sklad Litvy kastrychnik 1939 spynili dzejnasc vilenskiya Belaruskae navukovae tavarystva Belaruski studencki sayuz Padchas nacysckaj akupacyi 1941 1944 yashche dzejnichali Vilenskaya belaruskaya gimnaziya belaruskaya nastaynipkaya seminaryya Belaruski muzej zakryty y 1945 godze vydavalasya gazeta Belaruski golas red F Alyahnovich Paslya vyzvalennya Litvy saveckimi vojskami chastka belarusay Vilenshchyny na padstave litoyska polskaga pagadnennya ab uzaemnaj evakuacyi naselnictva ad 22 verasnya 1944 goda perasyalilasya y Polshchu U paslyavaenny peryyad belaruskae palitychnae zhyccyo amal poynascyu bylo spynena Praktychna yse belaruskiya dzeyachy i ih sem i papali pazhd aryshty i departacyyu Adnaylenne dzejnasci navat u galine belaruskaj kultury bylo nemagchyma z za represij KDB i amal poynaj zmeny etnichnaj struktury naselnictva gorada 3 1945 goda y Litvu pa vyarboycy na novabudoyli i insh prybyvali belarusy z BSSR Ih kolkasc pavyalichylasya adnak arganizavanaga nacyyanalnaga zhyccya yany praktychna ne meli U Vilni pracyagvali svayu dzejnasc P Sergievich Z Veras L Luckevich Ya Shutovich i insh Belaruskaya syarednyaya shkola imya F Skaryny Aktyvizacyya gramadskaga zhyccya belarusay pachalasya y chasy liberalizacyi y SSSR drugaya palova 1980 h gadoy kali yznik sherag belaruskih kulturna asvetnyh arganizacyj U 1988 godze Zoska Veras razam z Lyavonam Luckevicham synam Antona Luckevicha utvaryli spachatku klub Syabryna a 4 lyutaga 1989 goda bylo zasnavana Tavarystva belaruskaj kultury y Litve 12 Z 1989 goda transliruyucca belaruskiya peradachy na radyyo i telebachanni Z 1993 goda dzejnichae belaruskaya syarednyaya shkola imya F Skaryny Vyadomyya yradzhency i zhyhary PravicAsnoyny artykul Vyadomyya asoby Vilnyusa Francysk Skaryna belaruski pershadrukar yon vyday tut maluyu padarozhnuyu knizhku i Apostal Pyotr Mscislavec paslyadoynik Skaryny adkryy tut drukarnyu z kirylichnym shryftam Ieranim Prazhski byy pryyaty pry dvary vyal kn Vitayta amal god zhyy u VKL i raspaysyudzhvay gumanistychnyya idei gusitay Vojceh z Brudzeva astranom zhyy pry dvary vyal kn Alyaksandra Adam Kirkor u goradze zhyy u peryyad z 1836 1868 aytar prac pra gistoryyu i pryrodu Belarusi materyyalnuyu i duhoynuyu kulturu belaruskaga naroda Yan Chachot belaruska polski paet Erazm Vitelij publicyst zhyy pry dvary vyal kn Alyaksandra Lyudas Gira 1884 1946 litoyski paet dramaturg litaraturny krytyk perakladchyk publicyst gramadski dzeyach Ignat Uladzimiravich Kancheyski Ignat Abdziralovich 1896 1923 belaruski filosaf paet publicyst aytar pragramnaga ese Advechnym shlyaham Francishak Alyahnovich 1883 1944 belaruski dramaturg teatralny dzeyach publicyst Yuliyana Vitan Dubejkayskaya 1886 1970 belaruskaya mastactvaznayca pedagog memuarystka Kanstancyya Bujlo 1893 1986 belaruskaya paetka Barys Kaverda 1907 1987 antykamunistychny dzeyach belaruskaga pahodzhannya yaki y 1927 godze zdzejsniy zabojstva pradstaynika SSSR u Polshchy Vojkava Maryya Yamant 1842 1908 udzelnica paystannya 1863 1864 gadoy Lyudvik Zvyazhdoyski 1829 1864 kapitan rasijskaj armii chlen tajnaga tavarystva Zygmunta Serakoyskaga udzelnik paystannya 1863 1864 gadoy Ramuald Padbyareski 1812 1813 1856 belaruski vydavec litaraturaznavec publicyst falklaryst Emiliya Plyater 1806 1831 belaruskaya falklarystka pradstaynica shlyaheckaga rodu i ydzelnica paystannya 1830 1831 gadoy Lyavon Luckevich 1922 1997 belaruski gramadski i kulturny dzeyach pedagog memuaryst Alyaksandr Burbis 1885 1922 belaruski gramadska palitychny dzeyach publicyst akcyor rezhysyorGarady pabracimy Pravic Akhisar Budapesht Minsk Varshava Dujsburg Zalcburg Yoensu Kiey Krakay Madysan Olbarg Osla Paviya Pirej Tajbej Chykaga Guanchzhou Alma Ata Talin Sankt Pecyarburg Brusel Gdansk Daneck Astana Strasburg Stakgolm Maskva Rejk yavikGl taksama PravicVilenskae knyastva Vilnyuski metrapaliten Vilenskaya kanferencyya Vulica Savichaus Zmaganne polskaj Samaabarony za Vilnyu Vilenskaya kamisiya dlya razboru i vydannya starazhytnyh aktay Vilenskaya drukarnya ZareckihZayvagi Pravic Resident population by city town at the beginning of the year State Data Agency of Lithuania 2023 Praverana 12 lyutaga 2023 lt a href https wikidata org wiki Track Q112626509 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q12663462 gt lt a gt A Vanagas Lietuviu hidronimu etimologinis zodynas Vilnius 1981 S 384 J Pokorny Indogermanisches etymologisches Worterbuch Bern Munchen 1959 1969 C 1140 1143 V N Toporov Vilnius Wilno Vilna gorod i mif Balto slavyanskie etnoyazykovye kontakty Moskva 1980 S 11 15 Toporov B H Vilnius Wilno Vilna gorod i mif S 16 18 28 30 Toporov B H Vilnius Wilno Vilna gorod i mif S 40 44 Kotlyarchuk A Pravoslavnaya cerkov v Velikom knyazhestve Litovskom Vestnik Belorusskogo pravoslavnogo ekzarhata 1998 1 S 7 25 Zayava Prezidyuma Vyarhoynaga Saveta BSSR ab vyartanni BSSR belaruskih zyamel pry vyhadze Litoyskaj SSR z Sayuza SSR Zvyazda 1990 1 kras S 1 Snapkovskij V E Istoriya vneshnej politiki Belarusi Minsk BGU 2013 s 393 V E Snapkovskij Istoricheskaya politika v Belarusi v period perestrojki i parlamentskoj respubliki 1985 1994 gg https web archive org web 20080703204949 http www vilnius lt new en investicijos php My staim nizhej za cyganoyLitaratura PravicVajtkyavichyus G Vilnyus ot poseleniya do korolevskogo goroda Arheologiya i istoriya Litvy i severo zapada Rossii v Srednevekove Doklady rossijsko litovskogo seminara Vilnyus 28 30 marta 2011 g Vilnyus 2013 S 81 107 Luckevich L Vandroyki pa Vilni Vilnya Vydavectva tavarystva belaruskaj kultury 1998 ISBN 9986 9228 2 8 Stosunki litewsko polskie w Djecezji Wilenskiej i naduzycia Partji Wszechpolskiej Memorjal duchowienstwa litewskiego Wilno Druk J Zawadzkiego 1913 66 s Krachkovskij Yu Predislovie k t 20 AVAK istoriya Vilny AVAK Vilna 1893 T XX S XXI CCXXVI na pawet netSpasylki Pravic Vilnyus u Vikicytatniku Vilnyus na VikishovishchyAficyjnaya staronka lit angl Vilnya y fotazdymkah na Radzima org I Voranay Vilnya Vilno Vilnyus Gistoryya adnago gorada Strachanaya stalica Dapamozhnik gid pa belaruskaj Vilni Arhivavana 8 zhniynya 2009 Vilnya westki info Arhivavana 3 sakavika 2009 Vasilij fon Rotkirh XIII Alcis Legendarnyj bogatyr v gerbe goroda Vilny Litovsko yazycheskie ocherki Istoricheskiya izsledovaniya Teobalda Vilna Tipografiya p f O Zavadskago Zamk p 149 1890 S 146 156 Arhivavana 18 kastrychnika 2010 Rabi pilna i tut budze Vilnya Radyyo Svaboda 2009 08 07 Fota Virtual Historical Vilnius lit angl Vilnya Belaruskaya use spasylki pra belaruskuyu spadchynu y adnym mescy Arhivavana 16 lyutaga 2015 Staronka y Facebook Vilnya Belaruskaya V Ya Vilnya Karotki gistarychny narys B m ZShA 1984 na pawet net Uzyata z https be wikipedia org w index php title Vilnyus amp oldid 4518020