www.wikidata.be-by.nina.az

Літва У паняцця ёсць і іншыя значэнні гл значэнні або Летува 3 4 літ Lietuva літоўскае маўленне ліетува краіна ў Паўночн

Літва

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Літва (значэнні).

Літва́, або Летува́ (літ.: Lietuva, літоўскае маўленне: [ліетува́]) — краіна ў Паўночнай Еўропе. Самая вялікая па плошчы і колькасці насельніцтва з трох балтыйскіх краін. Мяжуе з Латвіяй на поўначы, Беларуссю на паўднёвым усходзе, Польшчай на поўдні і расійскім эксклавам — Калінінградскай вобласцю на паўднёвым захадзе. На захадзе абмываецца Балтыйскім морам.

Літоўская Рэспубліка
літ.: Lietuvos Respublika
Гімн: «Tautiška giesmė»
Дата незалежнасці 16 лютага 1918;
адноўлена 11 сакавіка 1990 (ад СССР)
Афіцыйная мова літоўская
Сталіца Вільнюс
Найбуйнейшыя гарады Вільнюс, Каўнас, Клайпеда
Форма кіравання Парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт
Прэм'ер-міністр
Старшыня Сейма 		Гітанас Наўседа
Інгрыда Шыманіце
Вікторыя Чмілітэ-Нільсэн
Плошча
• Усяго
• % воднай паверхні 		123-я ў свеце
65.300 км²
1,35
Насельніцтва
• Ацэнка (2018)
• Перапіс (2011)
• Шчыльнасць
2.800.667 чал. (137-я)
3.043.429 чал.
42,9 чал./км²  (173-я)
ВУП (ППЗ)
  • Разам (2018)
  • На душу насельніцтва
$96,261 млрд
$34.596  (41-ы)
ВУП (намінал)
  • Разам (2015)
  • На душу насельніцтва
$51,002 млрд
$17.334
ІРЧП (2014) ▬0,834 (вельмі высокі) (35-ы)
Этнахаронім літоўцы
Валюта Еўра (€, EUR)
Інтэрнэт-дамены .lt, .eu
Код ISO (Alpha-2) LT
Код ISO (Alpha-3) LTU
Код МАК LTU
Тэлефонны код +370
Часавыя паясы +2

Літва адносіцца да краін з невялікай колькасцю насельніцтва, якое пры тым працягвае скарачацца. Тэмпы памяншэння колькасці насельніцтва — адны з самых высокіх у свеце. Дзяржаўная мова — літоўская, адна з дзвюх жывых балтыйскіх моў. Найбуйнейшыя гарады — Вільнюс, Каўнас, Клайпеда, Шаўляй.

У XIII ст. усходнія землі сучаснай Літвы сталі часткай Вялікага Княства Літоўскага — магутнай сярэднявечнай беларуска-літоўскай дзяржавы. Жамойць была канчаткова далучана да Вялікага Княства Літоўскага ў XV стагоддзі. З XVI ст. ВКЛ знаходзілася ў складзе Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў. У канцы XVIII ст. пасля падзелаў Рэчы Паспалітай Літва трапіла ў склад Расійскай імперыі. У 1918—1940 гады краіна існавала як суверэнная дзяржава. У 1940 годзе была акупавана Савецкім Саюзам, у 1941—1944 гады — фашысцкай Германіяй. У 1990 годзе Літва аднавіла сваю незалежнасць.

Краіна былога СССР, што сёння не ўваходзіць у СНД. Член Еўрапейскага саюза з 1 мая 2004 года, таксама ўваходзіць у Еўразону і Шэнгенскае пагадненне. З ліпеня 2018 года з’яўляецца ўдзельнікам АЭСР. Удзельнік НАТА.

Этымалогія

Упершыню назва «Litua» згадваецца ў Кведлінбургскай хроніцы ў 1009 годзе. Этымалогія гэтага слова дакладна не вызначана. Паводле найбольш распаўсюджанай версіі, назва «Літва» паходзіць ад невялікай (11 км) рэчкі Lietava, прытока Нярыса. Паводле версіі Артураса Дубоніса, назва краіны паходзіць ад слова Leičiai — назвы тагачаснага ваеннага саслоўя, на якое абапіраліся князі.

Геаграфічнае становішча

Асноўны артыкул: Геаграфія Літвы
Карта Літвы
Цэнтр Еўропы

Плошча Літвы — 65 200 кв. км. Літва размешчана ва Усходняй Еўропе. На думку літоўскіх географаў (пацверджаную французскімі калегамі) менавіта ў Літве знаходзіцца геаграфічны цэнтр Еўропы.

Літва мяжуе з наступнымі краінамі (у дужках — працягласць мяжы):

На захадзе абмываецца Балтыйскім морам. Мае толькі 38 кіламетраў адкрытага марскога берагу. Літве належыць таксама паўночная частка Куршскай касы і акваторыі Куршскага заліва, на якія і прыходзіцца большая частка ўзбярэжжа.

Прырода

Асноўны артыкул: Геаграфія Літвы
Тыповы краявід паазер’я

Літва размешчаная на заходняй ускраіне Усходне-Еўрапейскай раўніны. Ландшафт раўнінны, нізінны. Вышыня над узроўнем мора не перавышае 300 метраў. Вузкая нізіна з вышынямі да 50 м апаясвае Балтыйскае ўзбярэжжа. У цэнтральнай частцы Літвы, з поўначы на поўдзень, працягнулася Сярэднелітоўская нізіна з вышынямі 16-90 м над у.м. Найбольш прыўзнятыя часткі тэрыторыі — Балтыйская града з вышынямі да 294 м, якая працягнулася з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход уздоўж мяжы з Беларуссю, і Жамойцкае ўзвышша на захадзе. Да Балтыйскай грады належыць найвышэйшы пункт Літвы — Аукштояс (Высокая гара), 293,8 м. Заходняя Літва і літоўскі шэльф Балтыйскага мора — перспектыўныя раёны здабычы нафты і прыроднага газу. На марскім узбярэжжы сустракаецца бурштын.

Літва знаходзіцца ў пераходнай зоне паміж марскім і кантынентальным кліматам. Сярэднемесячныя тэмпературы студзеня −5 °C, ліпеня 17 °C. Гадавая сума ападкаў — ад 540 мм у цэнтральных раёнах да 930 мм на ўзбярэжжы. Тры чвэрці атмасферных ападкаў выпадае ў выглядзе дажджоў. Увесну і ўвосень частыя туманы, узімку — адлігі.

Большасць рэк (Нярыс, Мяркіс, Шашупе) належаць басейну Нямунаса (Нёмана), галоўнай ракі Літвы (агульная працягласць ракі 937 км, з якіх 475 км прыходзяцца на Літву). У Літве больш за 5 тыс. азёр, якія ўтвараюць паазер’і. Азёры пераважна ледавіковага паходжання. Найбуйнейшае возера Літвы — Друкшай (па-беларуску, Дрысвяты) на мяжы з Беларуссю. Самае глыбокае возера — Таўрагнас.

Лясамі пакрыта каля траціны зямлі (1,8 млн га). Найбольш распаўсюджаная хвоя, але сустракаюцца таксама елка, бяроза, алешына, асіна, дуб і ясень. Шмат зайцаў, аленяў і дзікоў; не рэдкасць ласі. Распаўсюджаныя фазаны, цецерукі, качкі і лебедзі. У летнія месяцы ля вады можна сустрэць шмат буслоў. Пераважаюць падзолістыя глебы.

Унікальныя прыродныя аб’екты Літвы ўзяты пад ахову ў запаведніках і нацыянальных парках.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Літвы
Трокі, рэзідэнцыя вялікіх князёў

Упершыню слова «Літва» (Lituae) згадваецца ў 1009 г. у Кведлінбурскіх аналах (Annales Quedlinburgenses) у сувязі з забойствам літоўскімі паганцамі Бруна Кверфурцкага. На поўдні і ўсходзе Літва непасрэдна межавала з беларускімі землямі — Полацкай дзяржавай і Гарадзенскім княствам, зазнала іх значны ўплыў і мела з імі сталыя стасункі, плаціла даніну Полацкаму княству, таксама Літва ўдзельнічала ў ваенных паходах полацкіх князёў.

У сярэдзіне 13 ст. утварылася Вялікае Княства Літоўскае, якое ахапіла тэрыторыі Беларускага Панямоння і ўсходнія раёны сучаснай Літвы. Першым вялікім князем літоўскім быў Міндоўг (1248—1263), які ў 1251 г. прыняў хрышчэнне, а ў 1253 г. быў каранаваны. У 14 ст. тэрыторыя ВКЛ значна павялічылася і дасягнула Чорнага мора. У гэты ж час літоўскія князі вядуць барацьбу з Тэўтонскім ордэнам, які быў разбіты ў 1410 г. аб’яднанымі войскамі Польшчы і Літвы (Грунвальдская бітва). У 1385 г. вялікі князь літоўскі Ягайла падпісаў Крэўскую унію аб дынастычным саюзе паміж Польскім Каралеўствам і Літвой, сам Ягайла стаў польскім каралём.

У 1569 г. заключана унія з Польшчай у Любліне, паводле якой ВКЛ і Польскае Каралеўства аб’ядноўваліся ў адну краіну Рэч Паспалітую, пад уладай аднаго ўладара. У 17—18 стст. у ВКЛ значнымі тэмпамі развіваецца польская культура. У 18 ст. Рэч Паспалітая канчаткова страціла сваю магутнасць і заняпала. У 1772, 1793 і 1795 г. уся тэрыторыя краіны падзелена паміж Расійскай імперыяй, Аўстрыяй і Прусіяй, пры гэтым сучасная Літва адышла да Расійскай імперыі, толькі горад Мемель (Клайпеда) застаўся ў складзе Прусіі.

У Першую сусветную вайну Літва акупіравана германскімі войскамі (1915). 16 лютага 1918 г. у Вільні, прадстаўніцтва літоўскага народа — Літоўская Рада (Lietuvos Taryba) — аб’яўляе аб незалежнасці краіны. У 1920—1939 гг. Вільня знаходзілася ў складзе Польшчы, часовай сталіцай стаў Каўнас. Затое ў 1923 г. да Літвы далучана Клайпеда (Мемельскі край). У кастрычніку 1939 г. Віленскі край адышоў да Літвы. 15 чэрвеня 1940 г. тэрыторыя Літвы далучана да СССР як сацыялістычная рэспубліка. У 1941—1944 гг. акупіравана нацыскай Германіяй. Пасля вызвалення ў 1944 г. засталася ў складзе СССР.

11 сакавіка 1990 г. Вярхоўны Савет Літоўскай Рэспублікі першым з усіх урадаў рэспублік СССР абвясціў акт аб аднаўленні незалежнасці і выхаду са складу саюза. У 1991 г. Літоўская Рэспубліка прызнана СССР, Расіяй і міжнароднай супольнасцю. У 2004 г. увайшла ў НАТА і Еўрапейскі саюз.

Дзяржаўны лад

Асноўны артыкул: Дзяржаўны лад Літвы
Прэзідэнт Гітанас Наўседа

Літва — парламенцкая рэспубліка, з характэрнымі рысамі прэзідэнцкай рэспублікі. З часоў набыцця незалежнасці Літва няўхільна кіруецца прынцыпамі дэмакратыі. У 1992 былі праведзены два рэферэндумы. Першы ўхваліў сучасную канстытуцыю дзяржавы, другі тычыўся пасады прэзідэнта. Большасць літоўцаў выказаліся супраць моцнай прэзідэнцкай улады і было прынята кампраміснае рашэнне: наяўнасць пасады прэзідэнта пры дамінуючай ролі парламенту.

Прэзідэнт Літвы прадстаўляе краіну ў міжнародных адносінах, прызначае прэм’ер-міністра, з’яўляецца галоўнакамандуючым. Прэзідэнт Літвы абіраецца на пяцігадовы тэрмін з правам пераабрання толькі адзін раз запар. У 2009 на пасаду ўзышла першая жанчына-прэзідэнт — Даля Грыбаўскайтэ. У 2014 яна была абрана зноў.

Парламент Літвы называецца Сеймас. Гэта аднапалатная ўстанова аб’ядноўвае 141 дэпутата, абіраных на чатыры гады напалову прамым галасаваннем, напалову — па партыйных спісах. У краіне няма дамінуючай палітычнай партыі, а ёсць мноства невялікіх, таму ў Сеймасе нярэдкія кааліцыі. Парламенцкія выбары традыцыйна адбываюцца ў другую нядзелю кастрычніка. У 2016 перамогу атрымала партыя Саюз сялян і зялёных Літвы, заняўшы 54 парламенцкія крэслы.

Адміністрацыйны падзел

Адміністрацыйны падзел зацверджаны ў 1994 годзе, апошнія змены якога адносяцца да 2000 года. Гэтыя змены былі звязаныя з уваходжаннем краіны ў Еўрапейскі Саюз. Літва мае трохузроўневую сістэму адміністрацыйнага падначалення: яна падзеленая на 10 паветаў (па-літоўску: адз.лік — apskritis, мн.лік — apskritys), якія ў сваю чаргу падзяляюцца на 60 самакіраванняў (па-літоўску: адз.лік — savivaldybė, мн.лік — savivaldybės), якія складаюцца з 500 старасцействаў (па-літоўску: адз.лік — seniūnija, мн.лік — seniūnijos).

Насельніцтва

Асноўны артыкул: Насельніцтва Літвы
Колькасць насельнітва Літвы, 1915—2014

Літву насяляе каля 2,8 млн чал. Гэта ў два разы больш за Эстонію, ў паўтара — за Латвію. Да пачатку 1990-х насельніцтва павялічвалася і на сваім піку (1990—1991) дасягнула 3,7 млн чал. Пасля распаду СССР і ўступлення Літвы ў ЕС колькасць насельніцтва краіны паменшылася на 0,9 млн чал. або на 25 % і працягвае памяншацца. Падобныя тэмпы дэпапуляцыі ў свеце толькі ў Латвіі і Балгарыі. Змяншэнне насельніцтва мае пад сабою два складнікі: перавышэнне смяротнасці (14,6 на адну тысячу) над нараджальнасцю (9,9) і міграцыйны адток у краіны Заходняй Еўропы (-6). Такім чынам, тэмп змяншэння насельніцтва Літвы ў 2017 склаў −1,1 %. Сярэдні ўзрост літоўцаў — 43,7 гады, доля асоб старэйшых за 65 гадоў наблізілася да 20 %.

86,7 % насельніцтва Літвы належаць да этнічных літоўцаў, якія размаўляюць па-літоўску (літоўская мова — адна з дзвюх жывых балтыйскіх моў), на дзяржаўнай мове краіны. Найбольш значныя нацыянальныя меншасці: палякі (5.6 %), рускія (4.8 %), беларусы (1.3 %). Традыцыйнай рэлігіяй Літвы з’яўляецца каталіцтва. Не менш за 77 % літоўцаў з’яўляюцца каталікамі. Пратэстанцкая супольнасць складае 1,9 % ад агульнага насельніцтва. Пратэстанты кампактна жывуць у паўночнай і заходняй частках Літвы.

20 найбуйнейшых гарадоў Літвы

Насельніцтва размешчана па тэрыторыі краіны даволі раўнамерна. У 2018 крыху больш за дзве траціны літоўцаў (67,7 %) пражывалі ў гарадах. Асноўны прыток насельніцтва з вёсак у гарады прыйшоўся на савецкія часы, аднак ён працягваўся і пасля, асабліва дзякуючы праграме развіцця рэгіянальных цэнтраў, такіх як Марыямпале, Алітус, Мажэйкей і інш. Самыя буйныя гарады Літвы (па звестках на 2015 г.):

  1. Вільнюс — 542 932 жых.
  2. Каўнас — 299 912 жых.
  3. Клайпеда — 155 812 жых.
  4. Шаўляй — 103 969 жых.
  5. Паневяжыс — 94 028 жых.

У вялікіх гарадах дэпапуляцыя асабліва прыкметная. Так насельніцтва Каўнаса, Клайпеды, Шаўляя, Паневяжаса у 2010—2015 гг зменшылася на 15-20 тыс. чалавек у кожным горадзе.

Эканоміка

Асноўны артыкул: Эканоміка Літвы

Эканоміка сучаснай Літвы, як і яе балтыйскіх суседзяў, сфармавалася ў выніку перабудовы гаспадаркі з планавага ўзору на рынкавы пасля распаду СССР і інтэграцыі ў Еўрапейскі саюз. Гэтыя працэсы прывялі да фактычнага знікнення галін цяжкай прамысловасці, павелічэння ролі і долі сферы паслуг (да амаль 70 %), імклівага росту агульнага дабрабыту. ВУП на душу насельніцтва па ППЗ у 2018 складае амаль 35000. З 2015 Літва з’яўляецца часткай еўразоны. З ліпеня 2018 з’яўляецца ўдзельнікам АЭСР. У першым квартале 2018 сярэдні заробак літоўцаў склаў 700 еўра за вылікам падаткаў, памер пенсіі — 307 еўра.

Асабліва хуткімі тэмпамі літоўская эканоміка развівалася ў 2000—2007 гг, за што Літва разам з Латвіяй і Эстоніяй былі названыя «Балтыйскімі тыграмі». Сусветны крызіс 2008—2009 негатыўна паўплываў на гаспадаркі «тыграў». У 2015—2017 гг. ВУП Літвы расце даволі хуткімі тэмпамі: 2015 — 1,8 %, 2017 — 3,5 %.

Літва адносіцца да тых дзяржаў, што цалкам згарнулі сваю атамную энергетыку — адзіная Ігналінская АЭС была закрыта ў 2009 годзе. Сёння (2015) 60 % вытворчасці электраэнергіі прыходзіцца на ЦЭС, што працуюць на імпартным газе і мазуце. Усё большая роля ўзнаўляльных крыніц (20 % у 2015). Літва застаецца нета-імпарцёрам электрычнасці (7,5 млрд кВт*гадз у 2015), аднак спажываць прадукцыю будучай БелАЭС Літва катэгарычна адмаўляецца. Сярод іншых галін апрацоўчай прамысловасці развіты нафтаперапрацоўка (горад Мажэйкей) машынабудаванне (электронныя кампаненты), вытворчасць металаканструкцый (напрыклад, сантэхнікі), лясная, лёгкая, і харчовая (мясная, малочная, кандытарская) прамысловасць.

Плошча сельскагаспадарчых угоддзяў складае 3,6 млн га. Вырошчваюцца жыта, ячмень, пшаніца, лён, цукровыя буракі, бульба, кармавыя культуры. Апошнія асабліва важныя таму, што роля жывёлагадоўлі (у першую чаргу, малочнай буйной рагатай жывёлы) у Літве вельмі вялікая. Ўсё больш папулярнай становіцца экалагічная сельская гаспадарка. Статус экалагічных фермераў і вытворцаў у краіне надаецца дзяржаўным органам Ekoagros. У 2016 годзе налічвалася 2539 такіх гаспадарак.

Баланс знешняга гандлю

Для краіны характэрны ўстойлівы адмоўны гандлёвы баланс. Экспарт у 2016 склаў 25,6 млн долараў і яго асноўнымі артыкуламі былі: нафтапрадукты, прадукцыя машынабудавання, харчовай прамысловасці, мэбля, лекі і інш.. Найважнейшыя партнёры: дзяржавы Балтыі (Латвія — 9,5 %, Эстонія — 5 %), Расія (13 %), Польшча (9 %). Асноўныя прадукты імпарту (27,9 млрд): нафта і прыродны газ, аўтамабілі, тэлефоны, камп’ютары, прадукты харчавання. Партнёры: Расія (13,5 %), Германія (12 %), Польшча (9,8 %), Латвія (7,7 %). Што тычыцца Беларусі, то доля краіны ў экспарце-імпарце Літвы складае 3,76 і 2,75 % адпаведна.

Гл. таксама

Заўвагі

  1. https://osp.stat.gov.lt/
  2. http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=67&pr.y=4&sy=2018&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=946&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
  3. http://www.belhistory.com/litwa.html
  4. http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html
  5. http://geosite.jankrogh.com/other.htm
  6. http://www.lrs.lt/sip/portal.show?p_r=15405&p_k=1
  7. https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html 30 мая 2015.
  8. http://alkas.lt/2015/12/16/a-butkus-lietuvos-gyventojai-tautybes-poziuriu/
  9. https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html 30 мая 2015.
  10. https://osp.stat.gov.lt/en/statistiniu-rodikliu-analize?portletFormName=visualization&hash=73c1a737-2e38-4d0d-b308-e1f70c17da20=#/
  11. https://osp.stat.gov.lt/
  12. https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html 30 мая 2015.
  13. https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html 30 мая 2015.
  14. http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=130&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2016
  15. http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=130&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Partner&year=2016

Літаратура

  • Археология СССР. Т. 17. Финно-угры и балты в эпоху средневековья / Л. А. Голубева [и др.]; Отв. ред. тома В. В. Седов; Редкол.: Б. А. Рыбаков (гл. ред.) [и др.]. — М.: Наука, 1987. — 510 с.
  • Дзярновіч, А. Жамойць і Літва / А. Дзярновіч // Наша ніва. — 22 чэрвеня 2013.
  • Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с.
  • История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
  • История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
  • Краўцэвіч, А. Праблема лакалізацыі сярэднявечнай Літвы // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne № 8. 1997.
  • Краўцэвіч, А. К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага. — Rzeszów, 2000. — 238 с.
  • Литовцы // Большая Российская энциклопедия: в 30 т. / Председатель Науч.-ред совета Ю. С. Осипов. Отв. ред. С. Л. Кравец. — Москва : Большая Российская энциклопедия, 2010. — Т. 17. Лас-Тунас — Ломонос. — С . 652—654.
  • Насевіч, В. Л. Літва / В. Л. Насевіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 т. — Мн.: БелЭН, 2006. — Т.2. — С. 202—206.
  • Плаканс, А. Краткая история стран Балтии: [перевод с английского] / А. Плаканс. — Москва : Весь Мир, 2016. — 478 с.
  • Lietuvių etnogenezės / atsakingoji redaktore R. Volkaite-Kulikauskienė. — Vilnius, 1987.
  • Starzyński, S. Litwa: zarys stosunków gospodarczych(недаступная спасылка) / S. Starzyński. — Warszawa : Przemysł i Handel, 1928. — 122 s.
  • Stosunki litewsko-polskie w Djecezji Wileńskiej i nadużycia Partji Wszechpolskiej. Memorjał duchowieństwa litewskiego. — Wilno : Druk. J. Zawadzkiego, 1913. — 66 s.
  • Vaitekūnas, S. The Population of Lithuania / S. Vaitekūnas. — Vilnius : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009. — 150 с.

Спасылкі

Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні.
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Litva znachenni Litva abo Letuva 3 4 lit Lietuva litoyskae maylenne lietuva kraina y Paynochnaj Eyrope Samaya vyalikaya pa ploshchy i kolkasci naselnictva z troh baltyjskih krain Myazhue z Latviyaj na poynachy Belarussyu na paydnyovym ushodze Polshchaj na poydni i rasijskim eksklavam Kaliningradskaj voblascyu na paydnyovym zahadze Na zahadze abmyvaecca Baltyjskim moram Litoyskaya Respublikalit Lietuvos Respublika Scyag Litvy Gerb LitvyGimn Tautiska giesme source track track track track track track track track track Data nezalezhnasci 16 lyutaga 1918 adnoylena 11 sakavika 1990 ad SSSR Aficyjnaya mova litoyskayaStalica VilnyusNajbujnejshyya garady Vilnyus Kaynas KlajpedaForma kiravannya Parlamenckaya respublikaPrezident Prem er ministr Starshynya Sejma Gitanas Nayseda Ingryda Shymanice Viktoryya Chmilite NilsenPloshcha Usyago vodnaj paverhni 123 ya y svece65 300 km 1 35Naselnictva Acenka 2018 Perapis 2011 Shchylnasc 2 800 667 1 chal 137 ya 3 043 429 chal 42 9 chal km 173 ya VUP PPZ Razam 2018 Na dushu naselnictva 96 261 mlrd 2 34 596 41 y VUP naminal Razam 2015 Na dushu naselnictva 51 002 mlrd 17 334IRChP 2014 0 834 velmi vysoki 35 y Etnaharonim litoycyValyuta Eyra EUR Internet dameny lt euKod ISO Alpha 2 LTKod ISO Alpha 3 LTUKod MAK LTUTelefonny kod 370Chasavyya payasy 2Litva adnosicca da krain z nevyalikaj kolkascyu naselnictva yakoe pry tym pracyagvae skarachacca Tempy pamyanshennya kolkasci naselnictva adny z samyh vysokih u svece Dzyarzhaynaya mova litoyskaya adna z dzvyuh zhyvyh baltyjskih moy Najbujnejshyya garady Vilnyus Kaynas Klajpeda Shaylyaj U XIII st ushodniya zemli suchasnaj Litvy stali chastkaj Vyalikaga Knyastva Litoyskaga magutnaj syarednyavechnaj belaruska litoyskaj dzyarzhavy Zhamojc byla kanchatkova daluchana da Vyalikaga Knyastva Litoyskaga y XV stagoddzi Z XVI st VKL znahodzilasya y skladze Rechy Paspalitaj Abodvuh Naroday U kancy XVIII st paslya padzelay Rechy Paspalitaj Litva trapila y sklad Rasijskaj imperyi U 1918 1940 gady kraina isnavala yak suverennaya dzyarzhava U 1940 godze byla akupavana Saveckim Sayuzam u 1941 1944 gady fashysckaj Germaniyaj U 1990 godze Litva adnavila svayu nezalezhnasc Kraina byloga SSSR shto syonnya ne yvahodzic u SND Chlen Eyrapejskaga sayuza z 1 maya 2004 goda taksama yvahodzic u Eyrazonu i Shengenskae pagadnenne Z lipenya 2018 goda z yaylyaecca ydzelnikam AESR Udzelnik NATA Zmest 1 Etymalogiya 2 Geagrafichnae stanovishcha 3 Pryroda 4 Gistoryya 5 Dzyarzhayny lad 6 Administracyjny padzel 7 Naselnictva 8 Ekanomika 9 Gl taksama 10 Zayvagi 11 Litaratura 12 SpasylkiEtymalogiya PravicUpershynyu nazva Litua zgadvaecca y Kvedlinburgskaj hronicy y 1009 godze Etymalogiya getaga slova dakladna ne vyznachana Pavodle najbolsh raspaysyudzhanaj versii nazva Litva pahodzic ad nevyalikaj 11 km rechki Lietava prytoka Nyarysa Pavodle versii Arturasa Dubonisa nazva krainy pahodzic ad slova Leiciai nazvy tagachasnaga vaennaga sasloyya na yakoe abapiralisya knyazi Geagrafichnae stanovishcha PravicAsnoyny artykul Geagrafiya Litvy Karta Litvy Centr Eyropy Ploshcha Litvy 65 200 kv km Litva razmeshchana va Ushodnyaj Eyrope Na dumku litoyskih geografay pacverdzhanuyu francuzskimi kalegami menavita y Litve znahodzicca geagrafichny centr Eyropy 5 Litva myazhue z nastupnymi krainami u duzhkah pracyaglasc myazhy Belarussyu 660 km Latviyaj 588 km Polshchaj 103 km Rasiyaj Kaliningradskaya vobl 255 km Na zahadze abmyvaecca Baltyjskim moram Mae tolki 38 kilametray adkrytaga marskoga beragu Litve nalezhyc taksama paynochnaya chastka Kurshskaj kasy i akvatoryi Kurshskaga zaliva na yakiya i pryhodzicca bolshaya chastka yzbyarezhzha Pryroda PravicAsnoyny artykul Geagrafiya Litvy Typovy krayavid paazer ya Litva razmeshchanaya na zahodnyaj uskraine Ushodne Eyrapejskaj rayniny Landshaft rayninny nizinny Vyshynya nad uzroynem mora ne peravyshae 300 metray Vuzkaya nizina z vyshynyami da 50 m apayasvae Baltyjskae yzbyarezhzha U centralnaj chastcy Litvy z poynachy na poydzen pracyagnulasya Syarednelitoyskaya nizina z vyshynyami 16 90 m nad u m Najbolsh pryyznyatyya chastki terytoryi Baltyjskaya grada z vyshynyami da 294 m yakaya pracyagnulasya z paynochnaga zahadu na paydnyovy yshod uzdoyzh myazhy z Belarussyu i Zhamojckae yzvyshsha na zahadze Da Baltyjskaj grady nalezhyc najvyshejshy punkt Litvy Aukshtoyas Vysokaya gara 293 8 m Zahodnyaya Litva i litoyski shelf Baltyjskaga mora perspektyynyya rayony zdabychy nafty i pryrodnaga gazu Na marskim uzbyarezhzhy sustrakaecca burshtyn Litva znahodzicca y perahodnaj zone pamizh marskim i kantynentalnym klimatam Syarednemesyachnyya temperatury studzenya 5 C lipenya 17 C Gadavaya suma apadkay ad 540 mm u centralnyh rayonah da 930 mm na yzbyarezhzhy Try chverci atmasfernyh apadkay vypadae y vyglyadze dazhdzhoy Uvesnu i yvosen chastyya tumany uzimku adligi Bolshasc rek Nyarys Myarkis Shashupe nalezhac basejnu Nyamunasa Nyomana galoynaj raki Litvy agulnaya pracyaglasc raki 937 km z yakih 475 km pryhodzyacca na Litvu U Litve bolsh za 5 tys azyor yakiya ytvarayuc paazer i Azyory peravazhna ledavikovaga pahodzhannya Najbujnejshae vozera Litvy Drukshaj pa belarusku Drysvyaty na myazhy z Belarussyu Samae glybokae vozera Tayragnas Lyasami pakryta kalya traciny zyamli 1 8 mln ga Najbolsh raspaysyudzhanaya hvoya ale sustrakayucca taksama elka byaroza aleshyna asina dub i yasen Shmat zajcay alenyay i dzikoy ne redkasc lasi Raspaysyudzhanyya fazany ceceruki kachki i lebedzi U letniya mesyacy lya vady mozhna sustrec shmat busloy Peravazhayuc padzolistyya gleby Unikalnyya pryrodnyya ab ekty Litvy yzyaty pad ahovu y zapavednikah i nacyyanalnyh parkah Gistoryya PravicAsnoyny artykul Gistoryya Litvy Troki rezidencyya vyalikih knyazyoy Upershynyu slova Litva Lituae zgadvaecca y 1009 g u Kvedlinburskih analah Annales Quedlinburgenses u suvyazi z zabojstvam litoyskimi pagancami Bruna Kverfurckaga Na poydni i yshodze Litva nepasredna mezhavala z belaruskimi zemlyami Polackaj dzyarzhavaj i Garadzenskim knyastvam zaznala ih znachny yplyy i mela z imi stalyya stasunki placila daninu Polackamu knyastvu taksama Litva ydzelnichala y vaennyh pahodah polackih knyazyoy U syaredzine 13 st utvarylasya Vyalikae Knyastva Litoyskae yakoe ahapila terytoryi Belaruskaga Panyamonnya i yshodniya rayony suchasnaj Litvy Pershym vyalikim knyazem litoyskim byy Mindoyg 1248 1263 yaki y 1251 g prynyay hryshchenne a y 1253 g byy karanavany U 14 st terytoryya VKL znachna pavyalichylasya i dasyagnula Chornaga mora U gety zh chas litoyskiya knyazi vyaduc baracbu z Teytonskim ordenam yaki byy razbity y 1410 g ab yadnanymi vojskami Polshchy i Litvy Grunvaldskaya bitva U 1385 g vyaliki knyaz litoyski Yagajla padpisay Kreyskuyu uniyu ab dynastychnym sayuze pamizh Polskim Karaleystvam i Litvoj sam Yagajla stay polskim karalyom U 1569 g zaklyuchana uniya z Polshchaj u Lyubline pavodle yakoj VKL i Polskae Karaleystva ab yadnoyvalisya y adnu krainu Rech Paspalituyu pad uladaj adnago yladara U 17 18 stst u VKL znachnymi tempami razvivaecca polskaya kultura U 18 st Rech Paspalitaya kanchatkova stracila svayu magutnasc i zanyapala U 1772 1793 i 1795 g usya terytoryya krainy padzelena pamizh Rasijskaj imperyyaj Aystryyaj i Prusiyaj pry getym suchasnaya Litva adyshla da Rasijskaj imperyi tolki gorad Memel Klajpeda zastaysya y skladze Prusii U Pershuyu susvetnuyu vajnu Litva akupiravana germanskimi vojskami 1915 16 lyutaga 1918 g u Vilni pradstaynictva litoyskaga naroda Litoyskaya Rada Lietuvos Taryba ab yaylyae ab nezalezhnasci krainy U 1920 1939 gg Vilnya znahodzilasya y skladze Polshchy chasovaj stalicaj stay Kaynas Zatoe y 1923 g da Litvy daluchana Klajpeda Memelski kraj U kastrychniku 1939 g Vilenski kraj adyshoy da Litvy 15 chervenya 1940 g terytoryya Litvy daluchana da SSSR yak sacyyalistychnaya respublika U 1941 1944 gg akupiravana nacyskaj Germaniyaj Paslya vyzvalennya y 1944 g zastalasya y skladze SSSR 11 sakavika 1990 g Vyarhoyny Savet Litoyskaj Respubliki pershym z usih uraday respublik SSSR abvyasciy akt ab adnaylenni nezalezhnasci i vyhadu sa skladu sayuza U 1991 g Litoyskaya Respublika pryznana SSSR Rasiyaj i mizhnarodnaj supolnascyu U 2004 g uvajshla y NATA i Eyrapejski sayuz Dzyarzhayny lad PravicAsnoyny artykul Dzyarzhayny lad Litvy Prezident Gitanas Nayseda Litva parlamenckaya respublika z harakternymi rysami prezidenckaj respubliki Z chasoy nabyccya nezalezhnasci Litva nyayhilna kiruecca pryncypami demakratyi U 1992 byli pravedzeny dva referendumy Pershy yhvaliy suchasnuyu kanstytucyyu dzyarzhavy drugi tychyysya pasady prezidenta Bolshasc litoycay vykazalisya suprac mocnaj prezidenckaj ulady i bylo prynyata kampramisnae rashenne nayaynasc pasady prezidenta pry daminuyuchaj roli parlamentu Prezident Litvy pradstaylyae krainu y mizhnarodnyh adnosinah pryznachae prem er ministra z yaylyaecca galoynakamanduyuchym Prezident Litvy abiraecca na pyacigadovy termin z pravam peraabrannya tolki adzin raz zapar U 2009 na pasadu yzyshla pershaya zhanchyna prezident Dalya Grybayskajte U 2014 yana byla abrana znoy Parlament Litvy nazyvaecca Sejmas Geta adnapalatnaya ystanova ab yadnoyvae 141 deputata abiranyh na chatyry gady napalovu pramym galasavannem napalovu pa partyjnyh spisah U kraine nyama daminuyuchaj palitychnaj partyi a yosc mnostva nevyalikih tamu y Sejmase nyaredkiya kaalicyi Parlamenckiya vybary tradycyjna adbyvayucca y druguyu nyadzelyu kastrychnika U 2016 peramogu atrymala partyya Sayuz syalyan i zyalyonyh Litvy zanyayshy 54 parlamenckiya kresly 6 Administracyjny padzel PravicAdministracyjny padzel zacverdzhany y 1994 godze aposhniya zmeny yakoga adnosyacca da 2000 goda Getyya zmeny byli zvyazanyya z uvahodzhannem krainy y Eyrapejski Sayuz Litva mae trohuzroynevuyu sistemu administracyjnaga padnachalennya yana padzelenaya na 10 pavetay pa litoysku adz lik apskritis mn lik apskritys yakiya y svayu chargu padzyalyayucca na 60 samakiravannyay pa litoysku adz lik savivaldybe mn lik savivaldybes yakiya skladayucca z 500 starascejstvay pa litoysku adz lik seniunija mn lik seniunijos Naselnictva PravicAsnoyny artykul Naselnictva Litvy Kolkasc naselnitva Litvy 1915 2014 Litvu nasyalyae kalya 2 8 mln chal Geta y dva razy bolsh za Estoniyu y paytara za Latviyu Da pachatku 1990 h naselnictva pavyalichvalasya i na svaim piku 1990 1991 dasyagnula 3 7 mln chal Paslya raspadu SSSR i ystuplennya Litvy y ES kolkasc naselnictva krainy pamenshylasya na 0 9 mln chal abo na 25 i pracyagvae pamyanshacca Padobnyya tempy depapulyacyi y svece tolki y Latvii i Balgaryi Zmyanshenne naselnictva mae pad saboyu dva skladniki peravyshenne smyarotnasci 14 6 na adnu tysyachu nad naradzhalnascyu 9 9 i migracyjny adtok u krainy Zahodnyaj Eyropy 6 Takim chynam temp zmyanshennya naselnictva Litvy y 2017 sklay 1 1 7 Syaredni yzrost litoycay 43 7 gady dolya asob starejshyh za 65 gadoy nablizilasya da 20 86 7 naselnictva Litvy nalezhac da etnichnyh litoycay yakiya razmaylyayuc pa litoysku litoyskaya mova adna z dzvyuh zhyvyh baltyjskih moy na dzyarzhaynaj move krainy Najbolsh znachnyya nacyyanalnyya menshasci palyaki 5 6 ruskiya 4 8 belarusy 1 3 8 Tradycyjnaj religiyaj Litvy z yaylyaecca katalictva Ne mensh za 77 litoycay z yaylyayucca katalikami Pratestanckaya supolnasc skladae 1 9 ad agulnaga naselnictva Pratestanty kampaktna zhyvuc u paynochnaj i zahodnyaj chastkah Litvy 20 najbujnejshyh garadoy Litvy Naselnictva razmeshchana pa terytoryi krainy davoli raynamerna U 2018 kryhu bolsh za dzve traciny litoycay 67 7 prazhyvali y garadah 9 Asnoyny prytok naselnictva z vyosak u garady pryjshoysya na saveckiya chasy adnak yon pracyagvaysya i paslya asabliva dzyakuyuchy pragrame razviccya regiyanalnyh centray takih yak Maryyampale Alitus Mazhejkej i insh Samyya bujnyya garady Litvy pa zvestkah na 2015 g 10 Vilnyus 542 932 zhyh Kaynas 299 912 zhyh Klajpeda 155 812 zhyh Shaylyaj 103 969 zhyh Panevyazhys 94 028 zhyh U vyalikih garadah depapulyacyya asabliva prykmetnaya Tak naselnictva Kaynasa Klajpedy Shaylyaya Panevyazhasa u 2010 2015 gg zmenshylasya na 15 20 tys chalavek u kozhnym goradze Ekanomika PravicAsnoyny artykul Ekanomika Litvy Ekanomika suchasnaj Litvy yak i yae baltyjskih susedzyay sfarmavalasya y vyniku perabudovy gaspadarki z planavaga yzoru na rynkavy paslya raspadu SSSR i integracyi y Eyrapejski sayuz Getyya pracesy pryvyali da faktychnaga zniknennya galin cyazhkaj pramyslovasci pavelichennya roli i doli sfery paslug da amal 70 imklivaga rostu agulnaga dabrabytu VUP na dushu naselnictva pa PPZ u 2018 skladae amal 35000 Z 2015 Litva z yaylyaecca chastkaj eyrazony Z lipenya 2018 z yaylyaecca ydzelnikam AESR U pershym kvartale 2018 syaredni zarobak litoycay sklay 700 eyra za vylikam padatkay pamer pensii 307 eyra 11 Asabliva hutkimi tempami litoyskaya ekanomika razvivalasya y 2000 2007 gg za shto Litva razam z Latviyaj i Estoniyaj byli nazvanyya Baltyjskimi tygrami Susvetny kryzis 2008 2009 negatyyna payplyvay na gaspadarki tygray U 2015 2017 gg VUP Litvy rasce davoli hutkimi tempami 2015 1 8 2017 3 5 12 Litva adnosicca da tyh dzyarzhay shto calkam zgarnuli svayu atamnuyu energetyku adzinaya Ignalinskaya AES byla zakryta y 2009 godze Syonnya 2015 60 vytvorchasci elektraenergii pryhodzicca na CES shto pracuyuc na impartnym gaze i mazuce Usyo bolshaya rolya yznaylyalnyh krynic 20 u 2015 13 Litva zastaecca neta imparcyoram elektrychnasci 7 5 mlrd kVt gadz u 2015 adnak spazhyvac pradukcyyu buduchaj BelAES Litva kategarychna admaylyaecca Syarod inshyh galin apracoychaj pramyslovasci razvity naftaperapracoyka gorad Mazhejkej mashynabudavanne elektronnyya kampanenty vytvorchasc metalakanstrukcyj napryklad santehniki lyasnaya lyogkaya i harchovaya myasnaya malochnaya kandytarskaya pramyslovasc Ploshcha selskagaspadarchyh ugoddzyay skladae 3 6 mln ga Vyroshchvayucca zhyta yachmen pshanica lyon cukrovyya buraki bulba karmavyya kultury Aposhniya asabliva vazhnyya tamu shto rolya zhyvyolagadoyli u pershuyu chargu malochnaj bujnoj ragataj zhyvyoly u Litve velmi vyalikaya Ўsyo bolsh papulyarnaj stanovicca ekalagichnaya selskaya gaspadarka Status ekalagichnyh fermeray i vytvorcay u kraine nadaecca dzyarzhaynym organam Ekoagros U 2016 godze nalichvalasya 2539 takih gaspadarak Balans zneshnyaga gandlyu Dlya krainy harakterny ystojlivy admoyny gandlyovy balans Ekspart u 2016 sklay 25 6 mln dolaray i yago asnoynymi artykulami byli naftapradukty pradukcyya mashynabudavannya harchovaj pramyslovasci meblya leki i insh 14 Najvazhnejshyya partnyory dzyarzhavy Baltyi Latviya 9 5 Estoniya 5 Rasiya 13 Polshcha 9 Asnoynyya pradukty impartu 27 9 mlrd nafta i pryrodny gaz aytamabili telefony kamp yutary pradukty harchavannya Partnyory Rasiya 13 5 Germaniya 12 Polshcha 9 8 Latviya 7 7 Shto tychycca Belarusi to dolya krainy y eksparce imparce Litvy skladae 3 76 i 2 75 adpavedna 15 Gl taksama PravicBelaruska litoyskiya adnosiny AtalyjaZayvagi Pravic https osp stat gov lt http www imf org external pubs ft weo 2018 01 weodata weorept aspx pr x 67 amp pr y 4 amp sy 2018 amp ey 2023 amp scsm 1 amp ssd 1 amp sort country amp ds amp br 1 amp c 946 amp s NGDPD 2CPPPGDP 2CNGDPDPC 2CPPPPC amp grp 0 amp a http www belhistory com litwa html http knihi com Siarhiej Dubaviec Starazytnaja Litva i sucasnaja Letuva html http geosite jankrogh com other htm http www lrs lt sip portal show p r 15405 amp p k 1 https www cia gov library publications resources the world factbook geos lh html Arhivavana 30 maya 2015 http alkas lt 2015 12 16 a butkus lietuvos gyventojai tautybes poziuriu https www cia gov library publications resources the world factbook geos lh html Arhivavana 30 maya 2015 https osp stat gov lt en statistiniu rodikliu analize portletFormName visualization amp hash 73c1a737 2e38 4d0d b308 e1f70c17da20 https osp stat gov lt https www cia gov library publications resources the world factbook geos lh html Arhivavana 30 maya 2015 https www cia gov library publications resources the world factbook geos lh html Arhivavana 30 maya 2015 http atlas cid harvard edu explore country 130 amp partner undefined amp product undefined amp productClass HS amp startYear undefined amp target Product amp year 2016 http atlas cid harvard edu explore country 130 amp partner undefined amp product undefined amp productClass HS amp startYear undefined amp target Partner amp year 2016Litaratura PravicArheologiya SSSR T 17 Finno ugry i balty v epohu srednevekovya L A Golubeva i dr Otv red toma V V Sedov Redkol B A Rybakov gl red i dr M Nauka 1987 510 s Dzyarnovich A Zhamojc i Litva A Dzyarnovich Nasha niva 22 chervenya 2013 Zinkyavichyus Z Otkuda rodom litovcy Z Zinkyavichyus A Luhtanas G Chesnis Vilnyus Mokslo ir enciklopediju leidybos institutas 2006 144 s Istoriya Litvy A Ejdintas A Bumblauskas A Kulakauskas M Tamoshajtis Vilnyus Eugrimas 2013 318 s Istoriya Litovskoj SSR A Tautavichyus Yu Yurginis M Yuchas i dr Red koll B Vajtkyavichyus otv red i dr Vilnyus Mokslas 1978 676 s Kraycevich A Prablema lakalizacyi syarednyavechnaj Litvy Belaruski Gistarychny Zbornik Bialoruskie Zeszyty Historyczne 8 1997 Kraycevich A K Stvarenne Vyalikaga Knyastva Litoyskaga Rzeszow 2000 238 s Litovcy Bolshaya Rossijskaya enciklopediya v 30 t Predsedatel Nauch red soveta Yu S Osipov Otv red S L Kravec Moskva Bolshaya Rossijskaya enciklopediya 2010 T 17 Las Tunas Lomonos S 652 654 Nasevich V L Litva V L Nasevich Vyalikae knyastva Litoyskae Encyklapedyya y 2 t Mn BelEN 2006 T 2 S 202 206 Plakans A Kratkaya istoriya stran Baltii perevod s anglijskogo A Plakans Moskva Ves Mir 2016 478 s Lietuviu etnogenezes atsakingoji redaktore R Volkaite Kulikauskiene Vilnius 1987 Starzynski S Litwa zarys stosunkow gospodarczych nedastupnaya spasylka S Starzynski Warszawa Przemysl i Handel 1928 122 s Stosunki litewsko polskie w Djecezji Wilenskiej i naduzycia Partji Wszechpolskiej Memorjal duchowienstwa litewskiego Wilno Druk J Zawadzkiego 1913 66 s Vaitekunas S The Population of Lithuania S Vaitekunas Vilnius Mokslo ir enciklopediju leidybos institutas 2009 150 s Spasylki PravicSajt prezidenta Litoyskaj Respubliki Arhivavana 26 krasavika 2007 Pomniki gistoryi i kultury Arhivavana 21 krasavika 2008 Kolki y Litve zastalosya milyaneray paslya yvyadzennya eyra delfi lt Uzyata z https be wikipedia org w index php title Litva amp oldid 4509963