Напалеон Орда (польск.: Napoleon Mateusz Tadeusz Orda; 11 лютага 1807, в. Варацэвічы Кобрынскага павета Гродзенскай губерні — 26 красавіка 1883, Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя) — беларускі і польскі мастак, кампазітар, піяніст і педагог.
| Напалеон Орда | |
|---|---|
| Імя пры нараджэнні | Напалеон Мацей Тадэвуш Орда |
| Дата нараджэння | 11 лютага 1807[…] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 26 красавіка 1883 (76 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Бацька | Міхал Орда[d] |
| Маці | Юзэфа з Бутрымовічаў[d] |
| Жонка | Сафія-Луіза-Ірэна Буль[d] |
| Дзеці | Вітольд Орда[d] |
| Род дзейнасці | мастак, кампазітар, піяніст |
| Жанр | жывапіс (малюнак) |
| Вучоба | |
| Узнагароды | |
| Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Біяграфія Правіць
Дзяцінства і юнацтва Правіць
Нарадзіўся 11 лютага 1807 года ў радавым маёнтку Варацэвічы Кобрынскага павета Гродзенскай губерні (цяпер вёска ў Іванаўскім раёне Брэсцкай вобласці) у сям’і палескай шляхты. Яго бацька — Міхал, паводле адукацыі інжынер-фартыфікатар, амаль увесь час працаваў на будаўніцтве дарог і каналаў, у час падзелаў Рэчы Паспалітай з’яўляўся маршалкам Кобрынскага павета.
Пачатковую адукацыю мастак атрымаў у родным доме. З існых крыніц дакладна невядома ці былі ў іх доме гувернёры, хутчэй за ўсё так, але галоўным яго выхавальнікам і дарадцай на працягу ўсяго жыцця была маці — Юзафіна — дачка пінскага суддзі і мечніка Мацея Бутрымовіча. Яна валодала французскай мовай і была таленавітай піяністкай. Юзафіна вучалася гульні на клавіры ў запрошанага ў нясвіжскі тэатр чэшскага кампазітара і клавеініста Францішка Яржомбкі. А першыя ўрокі ігры на фартэпіяна свайму сыну, будучаму кампазітару, яна дала сама.
Далейшае жыццё Правіць
Скончыў Свіслацкую гімназію. У 1823 годзе паступіў у Віленскі ўніверсітэт. Але за ўдзел у тайным студэнцкім таварыстве «Заране» быў арыштаваны і выключаны з універсітэта. Удзельнічаў у паўстанні 1830—1831 гадоў, падчас якога камандваў партызанскай адзінкай, атрымаў чын капітана і быў ўзнагароджаны крыжом Virtuti Militari за бітву пад Коцкам. Пасля падаўлення паўстання эміграваў у Францыю. Там пазнаёміўся з Фрэдэрыкам Шапенам, у якога браў урокі музыкі. Напісаў шэраг твораў для фартэпіяна (рамансы, паланэзы, серэнады, мазуркі). У сярэдзіне 1830-х гадоў — дырэктар Італьянскай оперы ў Парыжы. Вучыўся ў студыі П. Жэрара ў Парыжы і ў Віленскім універсітэце. З 1856 года жыве ў Варацэвічах, Гродне, на Валыні. Пакінуў па сабе архітэктурныя замалёўкі вёсак, маёнткаў, замкаў, палацаў, гарадоў Беларусі, Літвы і Украіны.
Творчасць Правіць
Наведаў шмат мясцін Беларусі, Украіны, Польшчы, Літвы. Замалёўваў пейзажы і будынкі, звязаныя з жыццём вядомых людзей. Даў абяцанне намаляваць усе замкі Беларусі, пакуль яны не разбурыліся.
Уплыў на культуру Правіць
Выявы Мірскага і Нясвіжскага замкаў, замалёванныя Напалеонам Ордаю, былі выкарыстаны дзеля афармлення беларускіх грашовых купюраў.
Памяць Правіць
Імем Напалеона Арды названы вуліцы ў Мінску, Брэсце і Гродне. У верасні 2018 года імя Напалеона Орды прысвоена Пінскай мастацкай школе. Выява Нясвіжскага замка Радзівілаў рукі мастака была змешчана на другой па намінале беларускай банкноце ўзору 2000 года (100 000 рублёў).
У 1997 годзе ў цэнтры горада Іванава Брэсцкай вобласці пастаўлены адзіны ў Еўропе помнік Напалеону Орду (скульптар І. Голубеў, архітэктар В. Касяк).
Дзейнічае Раённы музейны комплекс Напалеона Орды ў вёсцы Варацэвічы Іванаўскага раёна. 26 лістапада 2021 года была адкрыта для наведвальнікаў адноўленая сядзіба Ордаў ва ўрочышчы Чырвоны Двор, дзе нарадзіўся Напалеон Орда.
200-годдзе:
- У лютым 2007 года былі выпушчаны памятныя сярэбраныя (20 рублёў, 5 тысяч штук) і медна-нікелевыя (1 рубель, 7 тысяч штук) манеты «Напалеон Орда. 200 год», прысвечаныя юбілею мастака і кампазітара.
- У культурна-асветніцкім цэнтры сучаснага мастацтва імя Язэпа Драздовіча праходзіла выстаўка па выніках пленэру, які праходзіў на Глыбоччыне з 25 снежня, прысвечаная 200-годдзю з дня нараджэння Напалеона Орды.
11 лютага 2010 года кампанія Google адзначыла народзіны Напалеона Орды, змясціўшы адмысловае лога з малюнкам мастака палаца Чацвярцінскіх у Гродна на сваім пошукавым сэрвісе.
Зноскі
- ↑ Napoleon Orda // Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7 Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Napoleon Orda // Artists of the World Online, Allgemeines Künstlerlexikon Online, AKL Online / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy — B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. — ISSN 2750-6088 — doi:10.1515/AKL
- Napoleon Mateusz Tadeusz Orda // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
- ↑ Л. М. Несцярчук. Напалеон Орда. Шлях да Бацькаўшчыны : кніга-альбом. — Мн.: Маст. літ., 2009. — С. 18.
- Дадиомова О. Указ. соч. С. 113.
- У Мінску з'явіліся мікрараён Брылевічы і вуліца Ігнатоўскага 29 верасня 2011. // «Наша Ніва», 2 ліпеня 2007.
- У Гродна з’явяцца вуліцы Агінскага, Багушэвіча, Караткевіча і Орды // «Наша Ніва», 20 мая 2011.
- Пинской художественной школе присвоено имя Наполеона Орды
- http://napoleon.museum.by/node/59931
- Нацбанк Беларусі 6 лютага 2007 года ўводзіць у абарачэнне памятныя манеты «Напалеон Орда. 200 год» (недаступная спасылка). БЕЛТА (5 лютага 2007). з першакрыніцы 22 студзеня 2010. Праверана 15 августа 2008.
- Свет Напалеона Орды вачыма беларускіх мастакоў
- «Google» павіншаваў беларусаў з угодкамі Напалеона Орды 15 красавіка 2012. // Еўрапейскае радыё для Беларусі, 11 лютага 2010.
Спасылкі Правіць
| Напалеон Орда ў Вікіцытатніку | |
| Напалеон Орда на Вікісховішчы |
- Напалеон Орда ў Юркавым куточку 11 студзеня 2012.
- Напалеон Орда на pawet.net
- Падарожжы Напалеона Орды на мапе
- Музейны комплекс Напалеона Орды ў Варацэвічах
- ОРДА Напалеон
- Гродна на малюнках Напалеона Орды 17 мая 2011.
- Выбраныя літаграфіі Напалеона Орды на imago.by
- Мастацкі подзвіг Напалеона Орды на YouTube