Барселона (катал.: Barcelona [bəɾsəˈɫonə], ісп.: Barcelona [baɾθeˈlona]) — горад на паўночным усходзе Іспаніі, у міжрэччы рэк Бесос і Льябрэгат, на ўзбярэжжы Міжземнага мора. Адміністрацыйны цэнтр аўтаномнай вобласці Каталонія і правінцыі Барселона. Буйнейшы горад Каталоніі і другі пасля Мадрыда па колькасці жыхароў горад Іспаніі. Важны эканамічны і культурны цэнтр.
Горад Барселона Barcelona
Барселона на карце Іспаніі | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Тапаніміка
Першакрыніца назвы Барселона невядомая, наконт гэтага існуюць розныя тэорыі і інтэрпрэтацыі чытання. Назва горада ўзнікла магчыма з фінікійскай мовы як Баркэно (Barkeno). Маюцца сведкі на старажытнай манеце з надпісам рукапісным іберыйскім шрыфтам, што гучыць на старажытнагрэцкай як Βαρκινών, Barkinṓn.
Гісторыя
Горад быў заснаваны ў 3 стагоддзі да н. э. як рымская калонія, але паступова стала адным з буйных гандлёвых цэнтраў Серадземнага мора. Некаторы час горад належаў Карфагену, але пасля Другой Пунічнай вайны зноў увайшоў ў склад Рымскай імперыі. Пасля распаду Рымскай імперыі горад быў заваяваны ў 406 годзе вандаламі, а ў 416 годзе вестготамі, якія ўтварылі ў Іспаніі ўласную дзяржаву. Некаторы час Барселона была сталіцай гэтай дзяржавы.
У 712 годзе горад быў заваяваны маўрамі й каля стагоддзя знаходзіўся пад іх уладай. У 801 годзе быў заваяваны сынам Карла Вялікага — Людовікам і стаў сталіцай краіны, залежнай ад імперыі Карла Вялікага. З 874 да 1137 года Барселона была сталіцай незалежнага графства, а потым стала сталіцай Арагонскага каралеўства. Пасля аб’яднання Арагона з Кастыліяй горад перажываў заняпад.
Падчас вайны за іспанскую спадчыну 1705—1714 гадоў Барселона была занятая англійскімі войскамі. Падчас Напалеонаўскіх войнаў у Іспаніі вакол Барселоны адбылася некалькі буйных бітваў. Падчас грамадзянскай вайны ў Іспаніі горад быў цэнтрам рэспубліканскіх войскаў.
У ХХ стагоддзі Барселона перажыла буйное развіццё гандлю і прамысловасці. У наш час гэта сучасны горад, жыхары якога маюць высокі ўзровень жыцця.
У 1924 годзе быў адкрыты метрапалітэн.
У горадзе адбыліся Сусветныя выстаўкі ў 1888 і 1929. У час грамадзянскай вайны ў Барселоне знаходзіўся рэспубліканскі урад (1937-39). 3 1977 адміністрацыйны цэнтр аўтаномнай вобласці Каталонія. У Барселоне прайшлі XXV летнія Алімпійскія гульні 1992.
Адміністрацыйны падзел
З 1997 года Барселона падзелена на 10 раёнаў:
- Сіўтат Вэля
- Ейшамплэ
- Санс-Монжуік
- Лэс Кортс
- Сарыя-Сан Жэрвасі
- Грасія
- Орта-Гінардо
- Ноў Барыс
- Сант Андрэў
- Сан Марці
Клімат
Барселона знаходзіцца ў зоне серадземнаморскага клімату, з цёплымі й вільготнымі зімамі й сухімі, спякотнымі летамі. Самыя нізкія тэмпературы назіраюцца ў студзені й лютым (+10 °C). Вельмі рэдка выпадае снег. Самымі спякотнымі месяцамі з’яўляюцца ліпень і жнівень, калі сярэдняя тэмпэратура сягае +30 °C (самая высокая зарэгістраваная тэмпература складае +38,6 °C).
Дэмаграфія
Насельніцтва горада налічвае каля 1,6 млн чалавек, а разам з прыгарадамі каля 3,8 млн чалавек. 62 % насельніцтва гэта каталонцы, 23,5 % — іспанцы, 13,9 % — іншыя (эквадорцы, перуанцы, мараканцы, калумбійцы, аргенцінцы і г. д.).
У 1900 годзе колькасць насельніцтва складала 533 тыс. чалавек і хутка расла да 1950 года, калі ў Барселону прыяжджалі жыхары меней развітых раёнаў краіны. Самая высокая колькасць насельніцтва горада была ў 1979 годзе, калі тут жыло 1 906 998 чалавек.
Эканоміка
Барселона з’яўляецца адным з першых раёнаў Еўропы, дзе пачалася індустрыялізацыя (у канцы XVIII стагоддзя). У сярэдзіне ХІХ стагоддзя горад пераўтварыўся ў буйны цэнтр лёгкай прамысловасці і машынабудавання. Пасля гэтага прамысловасць грала асноўную ролю ў жыцці горада, але ў нашы дні абслугоўваючы сектар пачынае пераважаць над прамысловым. У наш час асноўнымі галінамі прамысловасці Барселоны з’яўляюцца лёгкая, хімічная, фармацэўтычная, аўтамабільная й электронная галіны. У Барселоне знаходзяцца аўтамабільныя заводы «SEAT», а таксама «Renault», «Peugeot» і «Ford».
Барселона кожны год прымае кірмаш «La Fira», таксама тут праводзяцца шматлікія міжнародныя эканамічныя форумы.
Прамысловасць
Асноўныя галіны прамысловасці: тэкстыльная, машынабудаванне (у т.л. аўта-, судна-, лакаматывабудаванне), хімічная, паліграфічная, цэментная, гарбарная, харчовая і інш. Праводзяцца міжнародныя гандлёва-прамысловыя кірмашы.
Транспарт
Вузел чыгунак і аўтадарог. Порт на Міжземным моры, аўтамабільныя паромныя зносіны з партамі Балеарскіх і Канарскіх астравоў, суседніх краін. Міжнародны аэрапорт. Метрапалітэн. Фунікулёр Тыбідаба. Блакітны трамвай.
Навука, адукацыя, культура
Барселонскі ўніверсітэт, Барселонскі аўтаномны ўніверсітэт, Каталонскі адкрыты ўніверсітэт, Каталонскі міжнародны ўніверсітэт, Каталонскі політэхнічны ўніверсітэт, Універсітэт імя Пумпеу Фабра, Універсітэт імя абата Алібы. Музеі: археалагічны, народных рамёстваў і мастацтваў, Федэрыка Марэса, гісторыі горада, прыгожых мастацтваў у Каталоніі, сучаснага мастацтва, Музей Пікаса. У горадзе таксама знаходзіцца Абсерваторыя Фабра.
Спорт
Стадыён «Камп Ноў» хатняя арэна ФК Барселона.
Архітэктура і планіроўка
Стары і Новы гарады звязаны плошчаю Пласа дэ Каталунья, якая акружана фантанамі і скульптурнымі групамі (1927), з’яўляецца дзелавым цэнтрам Барселоны. Помнікі архітэктуры: раманская царква Сан-Пабла дэль Кампе (Х-ХІІІ ст.); гатычныя сабор (1298 — XV ст.); царква Санта-Марыя-дэль-Мар (1320-70); біржа (1380-92); судовая палата «Аўдыенсія» (XV ст.); барочная царква Нуэстра Сеньёра дэ Белен (1687—1729). У канцы XIX — пач. XX ст. Барселона — буйны цэнтр архітэктуры стылю мадэрн і авангардызму. Своеасаблівасць гораду надаюць мудрагелістыя пабудовы архітэктара Антоніа Гаўдзі (паркавы комплекс Гуэль, 1885-89; царква Саграда Фамілія, з 1884, не закончана; жылыя дамы Каса Бальё, 1905-07, і Каса Міла, 1905-10). Сучасныя пабудовы: аўтамабільны завод «SEAT», Дом гандлю, будынак Калегіі архітэктараў з фрызам па эскізах Пабла Пікаса.
Вядомыя асобы
- Кармэн Амая — спявачка, актрыса кіно, легендарная выканаўца танца фламенка.
- Лола Англада — каталонская пісьменніца, мастак-ілюстратар.
- Хасэп Банаплата
- Ахіла Банольдзі (1821—1871) — спявак, танцмайстар, фатограф, удзельнік паўстання 1863—1864 гадоў.
- Франчэска Банэмасьён
- Ферэр Баса
- Франсэск Хаўер Бульто
- Жасін Вердагер
- Хуан Гайтысола — пісьменнік.
- Антоніа Гаўдзі (1852—1926) — архітэктар.
- Пабла Кларыс
- Элісенда дэ Манкада
- Жуан Міро
- Пабла Пікаса (1881—1973) — мастак, скульптар, графік, кераміст і дызайнер.
- Хуан Антоніа Самаранч (1920—2010) — палітык і бізнесмен, дзеяч Алімпійскага руху.
- Роза Сенсат
- Ільдэфонс Серда
- Каштальеры з Вілафранкі
- Пумпеу Фабра
- Франсэск Ферэр
Гарады-пабрацімы
- Антверпен, Бельгія
- Афіны, Грэцыя
- Бостан, Масачусетс, ЗША
- Газа, Палесцінская аўтаномія
- Дублін, Ірландыя
- Кёльн, Германія
- Кобэ, Японія
- Манпелье, Францыя
- Манрэаль, Канада
- Мансон, Іспанія
- Мантэвідэа, Уругвай
- Рыа-дэ-Жанэйра, Бразілія
- Санкт-Пецярбург, Расія (1984)
- Ніжні Ноўгарад, Расія (2009)
- Сан-Паўлу, Бразілія
- Сараева, Боснія і Герцагавіна
- Стамбул, Турцыя
- Тэль-Авіў, Ізраіль
Заўвагі
Зноскі
- National Statistics Institute Municipal Register of Spain of 2022 — 2022. — Т. 90. — С. 1,235.
Літаратура
- Imatges de la ciutat de Barcelona al segle XX. Barcelona, 2000
- Forcano Eugeni «La meva Barcelona», Barcelona, Madrid, 2010
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Барселона
- Афіцыйны сайт Барселоны
- Гайд па Барселоне, Ханеня А. С., Салохин А. В. 27.11.2018