Алімпіяда Іванаўна Шах-Парон (па мужу Няфёд; 5 жніўня 1922, в. Шчарбачоўка, цяпер Курская вобласць, Расія — 3 кастрычніка 2009, Мінск) — беларуская актрыса. Заслужаны артыст Беларускай ССР (1955).
| Алімпіяда Іванаўна Шах-Парон | |
|---|---|
| Дата нараджэння | 5 жніўня 1922 |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | 3 кастрычніка 2009 (87 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Муж | Уладзімір Іванавіч Няфёд |
| Адукацыя |
|
| Прафесія | тэатральная актрыса |
| Тэатр | |
| Член у | |
| Узнагароды |
Біяграфія правіць
Нарадзілася 5 жніўня 1922 года ў вёсцы Шчарбачэўка Суджанскага павета Курскай губерні ў шматдзетнай інтэлігенцкай сям’і. Па бацькаўскай лініі належала да роду персідскіх армян Шах-Паранянц. У канцы 1920-х гг. сям’я пераехала ў павятовы горад Льгоў Курскай губерні, а затым у 1933 г. — у Маскву. Бацька Алімпіяды вельмі любіў наведваць тэатры і заўсёды браў з сабой дачку. Пазней Алімпіяда Іванаўна ўспамінала: «Тэатр мяне скарыў, і выбар быў зроблены безумоўны». Свае першыя ролі яна сыграла ўжо ў школьным драмгуртку.
У 1940 годзе паступіла ў творчую майстэрню Маскоўскага гарадскога тэатральнага вучылішча, якой кіраваў тэатральны педагог, народны артыст РСФСР У. В. Гатоўцаў. З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны працягвала вучобу і актыўна ўдзельнічала ў абароне горада: капала процітанкавыя равы, па начах дзяжурыла на дахах дамоў, каб тушыць нямецкія «запальніцы». У 1944 г. яна была ўзнагароджана медалём «За абарону Масквы». У 1942 г. выйшла замуж за вядомага беларускага тэатразнаўца і крытыка Уладзіміра Іванавіча Няфёда. Пасля заканчэння ў 1944 г. тэатральнага вучылішча маладая сям’я пераехала ў БССР. У першыя паваенныя гады актрыса часта змяняла месца працы, іграла на сцэнах Беларускай дзяржаўнай філармоніі (1945), тэатра Ленінскага камсамола Беларусі ў Брэсце (1945—1946), Бабруйскага абласнога драматычнага тэатра (1946—1947).
29 ліпеня 1947 года напісала заяву на імя дырэктара дзяржаўнага Рускага драматычнага тэатра БССР з просьбай залічыць яе ў тэатральную трупу ў якасці актрысы. З 1 жніўня 1947 г. і да апошніх дзён жыцця яна працавала ў гэтым тэатры.
Памёрла 3 кастрычніка 2009 г. Пахавана на Усходніх могілках у Мінску.
Грамадская дзейнасць правіць
Член КПСС з мая 1969 года. У 1971—1974 гг. дэпутат Фрунзенскага раённага савета дэпутатаў рабочых г. Мінска двух скліканняў, народны дэпутат Мінскага гарадскога савета.
Члены Беларускага саюза тэатральных дзеячаў з 1950 года.
Творчасць правіць
Сыграла ў тэатры каля 100 роляў. Актрыса шырокага творчага дыяпазону. Яе мастацтву ўласцівы глыбокае пранікненне ў сутнасць сцэн. характару, эмацыянальнасць, мяккі гумар, тонкая іронія, лірызм і драматызм. Найбольш значныя ролі: Лідзія («Шалёныя грошы» А. Астроўскага), баранеса Штраль («Маскарад» М. Лермантава), Лідзія Багаеўская, Алена Пратасава, Сакалова, Клеапатра, Малання («Варвары», «Дзеці сонца», «Апошнія», «Ворагі», «Ягор Булычоў і іншыя» М. Горкага), Дэздэмона, Алівія, Рэгана («Атэла», «Дванаццатая ноч», «Кароль Лір» У. Шэкспіра), Понсія («Дом Бернарды Альбы» Ф. Гарсія Лоркі), Івета («Матухна Кураж і яе дзеці» Б. Брэхта), фру Алвінг («Здані» Г. Ібсена), місіс Туз («Усё ў садзе» Э. Олбі), Эліза («Хаціна дзядзькі Тома» Г. Бічэр-Стоу), Герарда («Дасціпная закаханая» Лопэ дэ Вэгі), Хлоя («Мёртвая хватка» Дж. Голсуарсі), Міхаліна («Трывога» А. Петрашкевіча). Інш. ролі: Яўгенія («Выгнанне блудніцы» І. Шамякіна), Таня («За другім фронтам» В. Сабко), Тоня («Старыя сябры» Л. Малюгіна), Вольга («Гады вандраванняў» А. Арбузава), Мамушка («Іван-ды-Мар’я» У. Гольдфельда) і інш.
У 1954 годзе дэбютавала ў кіно, зняўшыся ў ролі Соф’і Якаўлеўны ў фільме «Хто смяецца апошнім» (рэж. У. У. Корш-Саблін) па матывах аднайменнай сатырычнай камедыі К. Крапівы. Высокім прафесіяналізмам, насычанымі псіхалагічнымі фарбамі адрозніваліся вобразы Ганны Вырубавай у тэлеспектаклі «Крах» па матывах п’есы А. Н. Талстога і П. Е. Шчогалева «Змова імператрыцы» (1966) і Жанны Уладзіміраўны ў тэлеспектаклі «Чужыя і блізкія…» па п’есе «Жанна» А. М. Галіна (1998).
Узнагароды правіць
За заслугі ў развіцці савецкага мастацтва Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 28 лютага 1955 г. было прысвоена званне заслужанай артысткі БССР з уручэннем ордэна «Знак Пашаны». Узнагароджана таксама медалямі «За абарону Масквы» (1944), «Ветэран працы», «За доблесную працу. У адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння У. І. Леніна» (1970), Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР (1972, 1978, 1982), дыпломам Першай ступені Рэспубліканскага фестывалю творчай моладзі (1952).
Зноскі
Літаратура правіць
- А. В. Усцінава. Шах-Парон Алімпіяда Іванаўна // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).
- Смольскі Р. Б. Тэатр у прасторы часу. Мн., 1998.