www.wikidata.be-by.nina.az

Паўстанне 1794 года ў Польшчы Беларусі і Літве або Польскае паўстанне 1794 года узброенае выступленне супраць расійскай

Паўстанне 1794 года

Паўстанне 1794 года ў Польшчы, Беларусі і Літве або Польскае паўстанне 1794 года — узброенае выступленне супраць расійскай акупацыі і прускай інтэрвенцыі, за аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772 года і за ажыццяўленне пастановаў Чатырохгадовага сойму.

Перад падзеямі Правіць

Рэакцыйныя дзеянні таргавічан і захопніцкая палітыка замежных дзяржаў выклікалі вострае незадавальненне значнай часткі гарадскіх жыхароў і прагрэсіўна настроенай шляхты. Прыклад Французскай рэвалюцыі ўказваў на адзіна магчымы шлях вызвалення краіны ад замежнага дыктату і здраднікаў-таргавічан.

Паўстанне Правіць

Пачалося паўстанне 24 сакавіка 1794 г. У гэты дзень на Рыначнай плошчы Кракава быў аглошаны Акт паўстання, якім Касцюшка абвяшчаўся Вышэйшым і Адзіным начальнікам узброеных сіл і кіраўніком усяго паўстання. Яму даручалася сфарміраваць вышэйшы заканадаўчы і адміністрацыйна-выканаўчы орган паўстання для ўсёй Рэчы Паспалітай — Вышэйшую народную раду (утворана 21 мая). Яшчэ раней былі ўтвораны некаторыя мясцовыя органы кіравання, а таксама Вышэйшая Народная рада Вялікага Княства Літоўскага (24 красавіка), якая прызначыла начальнікам паўстанцкіх узброеных сіл Вялікага княства Якуба Ясінскага. 7 мая Касцюшка выдаў Паланецкі ўніверсал, якім касавалася прыгоннае права, але без надзялення сялян зямлёй.

Народная рада выдала пастанову (14 чэрвеня 1794) аб аднаўленні іерархіі праваслаўнай царквы ў Рэчы Паспалітай, якая згодна з пастановай Пінскай праваслаўнай кангрэгацыі 1791 г. абвяшчалася незалежнай ад замежнай царквы.

Заклікі Касцюшкі да простага народа выклікалі недавер сялян і сабатаж памешчыкаў. Нямцэвіч, паплечнік Касцюшкі, у сваіх успамінах пісаў наконт гэтага: «Шляхта, якая прывыкла без перашкод карыстацца маёмасцю сваіх сялян, супраціўлялася выкананню загада Начальніка — Касцюшкі высылаць пятага селяніна з касой у армію. Нават сельскі народ, які так доўга быў у няволі, па большай частцы не прадбачыў лепшай долі не ведаючы яе, быў абыякавым. Дарэмна Касцюшка сваім Універсалам з-пад Паланца ад 7 мая 1794 г. аб'явіў сельскі народ свабодным, аб'яўляў яму свабоду. Універсалы гэтыя або не дайшлі, або ім не верылі».

Гэтая характарыстыка, дадзеная Нямцэвічам адносінам памешчыкаў і прыгонных сялян да паўстання, адлюстроўвала сапраўднае становішча і ў значнай ступені тлумачыла пазнейшыя няўдачы паўстання. У сялян Рэчы Паспалітай на працягу стагоддзяў выхоўвалася рабская псіхалогія, яны, пакорлівыя сваім панам, не былі гатовыя да актыўных дзеянняў у якасці свядомых барацьбітоў за свае правы, за сваю свабоду. Усё гэта ўлічваў Касцюшка і ў кожным звароце да народа стараўся абудзіць яго свядомую актыўнасць, умацаваць веру ў перамогу.

Пачатковы ваенны поспех паўстання (гл.далей: бітва пад Рацлавіцамі) быў дастаткова хутка стрыманы расійскімі войскамі, паўстанне было падаўлена на ўсходніх землях Рэчы Паспалітай (ВКЛ), а пасля ваеннага выступлення Прусіі стратэгічнае становішча паўстання стала безнадзейным.

У кастрычніку — лістападзе 1794 г. войскі паўстанцау пацярпелі шэраг паражэнняў, цяжка паранены Касцюшка трапіў у палон.

Начальнікам узброеных сіл 12 кастрычніка 1794 г. Вышэйшы Савет прызначыў замест Касцюшкі яго земляка ўраджэнца Беларусі Томаша Ваўжэцкага, аднак ні па аўтарытэту, ні па ваенным здольнасцям ён не мог нават блізка параўнацца з Касцюшкам. 4 лістапада войскі пад камандаваннем А. Суворава авалодалі ўмацаваным прыгарадам Варшавы Прагай, пасля чаго кароль Рэчы Паспалітай і яго прыхільнікі настаялі на капітуляцыі Варшавы. За паспяховае падаўленне паўстання А. Сувораў атрымаў ва ўзнагароду ва ўласнасць з Берасцейскай эканоміі 13 тыс. 279 прыгонных сялян (мужчын і жанчын), а ўсяго на Беларусі і ў Літве было раздадзена рускім памешчыкам з 1772 па 1796 г. каля мільёна прыгонных сялян.

Пасля падзей Правіць

Паражэнне паўстання дало магчымасць Аўстрыі, Прусіі і Расіі захапіць усю тэрыторыю Рэчы Паспалітай і ў 1795 г. падзяліць яе паміж сабой. Па гэтаму падзелу да Расіі адышлі Заходняя Беларусь, Літва, Курляндыя і частка Заходняй Украіны, а Прусія і Аўстрыя падзялілі паміж сабой Польшчу.

Пасля далучэння да Расійскай імперыі тэрыторыя Вялікага Княства Літоўскага была падзелена на тры адміністрацыйныя часткі з цэнтрамі ў гарадах Вільні, Гародні і Коўні. У склад віленскай часткі ўваходзілі паветы Віленскі, Завілейскі, Ашмянскі, Браслаўскі, Лідскі і Троцкі, гарадзенскай — Наваградскі, Слонімскі, Ваўкавыскі, Берасцейскі (а таксама некалькі валасцей), ковенскай — Вількамірскі, Упіцкі і Самагіція. У Гародні засноўвалася вярхоўнае праўленне літоўскага генерал-губернатара для ўсіх трох частак. Вярхоўнае праўленне складалася з чатырох аддзяленняў: казённага, крымінальнага, грамадзянскага і эканамічнага.

У тым жа 1795 г. былі ўнесены змяненні ў адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне і замест трох частак былі ўтвораны Віленская і Слонімская губерніі.

Ацэнкі Правіць

Паражэнне паўстання 1794 г. было непазбежным, бо яго не падтрымалі шырокія масы сялянства, слабай аказалася буржуазія, а шляхецка-буржуазны блок, які кіраваў паўстаннем, імкнуўся да таго, каб не дапусціць рэвалюцыйнага выступлення гарадскіх нізоў і сялянства. Акрамя таго, сабатаж і невыкананне распараджэнняў Касцюшкі, а часта і адкрытая здрада, падрывалі сілы паўстання.

Пачынаючы паўстанне, Касцюшка і іншыя кіраўнікі спадзяваліся, што Аўстрыя, Прусія і Расія не змогуць накіраваць значныя сілы супраць паўстання з-за ўцягнення іх у барацьбу з Турцыяй і Францыяй. Аднак кіраўнікі Прусіі і Аўстрыі аслабілі націск на рэвалюцыйную Францыю і сканцэнтравалі значныя сілы супраць Рэчы Паспалітай, не даўшы магчымасці тут нацыянальна-вызваленчаму руху перарасці ў аграрную рэвалюцыю, здольную змесці феадальны лад. Хоць паўстанне і пацярпела паражэнне, аднак яго значэнне ў гісторыі Еўропы велізарнае. Ідэі вызваленчага антыфеадальнага дэмакратычнага руху пачалі распаўсюджвацца ў Аўстрыі, Прусіі і Расіі.

Гл. таксама Правіць

Зноскі

  1. Niemcewicz, J.U. Pamietniki czasów moich. Paryż, 1848. S. 207.

Літаратура Правіць

Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні.
Дата публікацыі:
Paystanne 1794 goda y Polshchy Belarusi i Litve abo Polskae paystanne 1794 goda uzbroenae vystuplenne suprac rasijskaj akupacyi i pruskaj intervencyi za adnaylenne Rechy Paspalitaj u mezhah 1772 goda i za azhyccyaylenne pastanovay Chatyrohgadovaga sojmu Zmest 1 Perad padzeyami 2 Paystanne 3 Paslya padzej 4 Acenki 5 Gl taksama 6 Znoski 7 LitaraturaPerad padzeyami PravicReakcyjnyya dzeyanni targavichan i zahopnickaya palityka zamezhnyh dzyarzhay vyklikali vostrae nezadavalnenne znachnaj chastki garadskih zhyharoy i pragresiyna nastroenaj shlyahty Pryklad Francuzskaj revalyucyi ykazvay na adzina magchymy shlyah vyzvalennya krainy ad zamezhnaga dyktatu i zdradnikay targavichan Paystanne PravicPachalosya paystanne 24 sakavika 1794 g U gety dzen na Rynachnaj ploshchy Krakava byy agloshany Akt paystannya yakim Kascyushka abvyashchaysya Vyshejshym i Adzinym nachalnikam uzbroenyh sil i kiraynikom usyago paystannya Yamu daruchalasya sfarmiravac vyshejshy zakanadaychy i administracyjna vykanaychy organ paystannya dlya ysyoj Rechy Paspalitaj Vyshejshuyu narodnuyu radu utvorana 21 maya Yashche ranej byli ytvorany nekatoryya myascovyya organy kiravannya a taksama Vyshejshaya Narodnaya rada Vyalikaga Knyastva Litoyskaga 24 krasavika yakaya pryznachyla nachalnikam paystanckih uzbroenyh sil Vyalikaga knyastva Yakuba Yasinskaga 7 maya Kascyushka vyday Palanecki yniversal yakim kasavalasya prygonnae prava ale bez nadzyalennya syalyan zyamlyoj Narodnaya rada vydala pastanovu 14 chervenya 1794 ab adnaylenni ierarhii pravaslaynaj carkvy y Rechy Paspalitaj yakaya zgodna z pastanovaj Pinskaj pravaslaynaj kangregacyi 1791 g abvyashchalasya nezalezhnaj ad zamezhnaj carkvy Zakliki Kascyushki da prostaga naroda vyklikali nedaver syalyan i sabatazh pameshchykay Nyamcevich paplechnik Kascyushki u svaih uspaminah pisay nakont getaga Shlyahta yakaya pryvykla bez perashkod karystacca mayomascyu svaih syalyan supraciylyalasya vykanannyu zagada Nachalnika Kascyushki vysylac pyataga selyanina z kasoj u armiyu Navat selski narod yaki tak doyga byy u nyavoli pa bolshaj chastcy ne pradbachyy lepshaj doli ne vedayuchy yae byy abyyakavym Daremna Kascyushka svaim Universalam z pad Palanca ad 7 maya 1794 g ab yaviy selski narod svabodnym ab yaylyay yamu svabodu Universaly getyya abo ne dajshli abo im ne veryli 1 Getaya haraktarystyka dadzenaya Nyamcevicham adnosinam pameshchykay i prygonnyh syalyan da paystannya adlyustroyvala sapraydnae stanovishcha i y znachnaj stupeni tlumachyla paznejshyya nyaydachy paystannya U syalyan Rechy Paspalitaj na pracyagu stagoddzyay vyhoyvalasya rabskaya psihalogiya yany pakorlivyya svaim panam ne byli gatovyya da aktyynyh dzeyannyay u yakasci svyadomyh baracbitoy za svae pravy za svayu svabodu Usyo geta ylichvay Kascyushka i y kozhnym zvaroce da naroda staraysya abudzic yago svyadomuyu aktyynasc umacavac veru y peramogu Pachatkovy vaenny pospeh paystannya gl dalej bitva pad Raclavicami byy dastatkova hutka strymany rasijskimi vojskami paystanne bylo padaylena na yshodnih zemlyah Rechy Paspalitaj VKL a paslya vaennaga vystuplennya Prusii strategichnae stanovishcha paystannya stala beznadzejnym U kastrychniku listapadze 1794 g vojski paystancau pacyarpeli sherag parazhennyay cyazhka paraneny Kascyushka trapiy u palon Nachalnikam uzbroenyh sil 12 kastrychnika 1794 g Vyshejshy Savet pryznachyy zamest Kascyushki yago zemlyaka yradzhenca Belarusi Tomasha Vayzheckaga adnak ni pa aytarytetu ni pa vaennym zdolnascyam yon ne mog navat blizka paraynacca z Kascyushkam 4 listapada vojski pad kamandavannem A Suvorava avalodali ymacavanym prygaradam Varshavy Pragaj paslya chago karol Rechy Paspalitaj i yago pryhilniki nastayali na kapitulyacyi Varshavy Za paspyahovae padaylenne paystannya A Suvoray atrymay va yznagarodu va ylasnasc z Berascejskaj ekanomii 13 tys 279 prygonnyh syalyan muzhchyn i zhanchyn a ysyago na Belarusi i y Litve bylo razdadzena ruskim pameshchykam z 1772 pa 1796 g kalya milyona prygonnyh syalyan Paslya padzej PravicParazhenne paystannya dalo magchymasc Aystryi Prusii i Rasii zahapic usyu terytoryyu Rechy Paspalitaj i y 1795 g padzyalic yae pamizh saboj Pa getamu padzelu da Rasii adyshli Zahodnyaya Belarus Litva Kurlyandyya i chastka Zahodnyaj Ukrainy a Prusiya i Aystryya padzyalili pamizh saboj Polshchu Paslya daluchennya da Rasijskaj imperyi terytoryya Vyalikaga Knyastva Litoyskaga byla padzelena na try administracyjnyya chastki z centrami y garadah Vilni Garodni i Koyni U sklad vilenskaj chastki yvahodzili pavety Vilenski Zavilejski Ashmyanski Braslayski Lidski i Trocki garadzenskaj Navagradski Slonimski Vaykavyski Berascejski a taksama nekalki valascej kovenskaj Vilkamirski Upicki i Samagiciya U Garodni zasnoyvalasya vyarhoynae praylenne litoyskaga general gubernatara dlya ysih troh chastak Vyarhoynae praylenne skladalasya z chatyroh addzyalennyay kazyonnaga kryminalnaga gramadzyanskaga i ekanamichnaga U tym zha 1795 g byli yneseny zmyanenni y administracyjna terytaryyalnae dzyalenne i zamest troh chastak byli ytvorany Vilenskaya i Slonimskaya gubernii Acenki PravicParazhenne paystannya 1794 g bylo nepazbezhnym bo yago ne padtrymali shyrokiya masy syalyanstva slabaj akazalasya burzhuaziya a shlyahecka burzhuazny blok yaki kiravay paystannem imknuysya da tago kab ne dapuscic revalyucyjnaga vystuplennya garadskih nizoy i syalyanstva Akramya tago sabatazh i nevykananne rasparadzhennyay Kascyushki a chasta i adkrytaya zdrada padryvali sily paystannya Pachynayuchy paystanne Kascyushka i inshyya kirayniki spadzyavalisya shto Aystryya Prusiya i Rasiya ne zmoguc nakiravac znachnyya sily suprac paystannya z za ycyagnennya ih u baracbu z Turcyyaj i Francyyaj Adnak kirayniki Prusii i Aystryi aslabili nacisk na revalyucyjnuyu Francyyu i skancentravali znachnyya sily suprac Rechy Paspalitaj ne dayshy magchymasci tut nacyyanalna vyzvalenchamu ruhu perarasci y agrarnuyu revalyucyyu zdolnuyu zmesci feadalny lad Hoc paystanne i pacyarpela parazhenne adnak yago znachenne y gistoryi Eyropy velizarnae Idei vyzvalenchaga antyfeadalnaga demakratychnaga ruhu pachali raspaysyudzhvacca y Aystryi Prusii i Rasii Gl taksama PravicBitva pry Bresce 1794Znoski Niemcewicz J U Pamietniki czasow moich Paryz 1848 S 207 Litaratura PravicSolovev S M Istoriya padeniya Polshi Vostochnyj vopros S M Solovev Moskva Astrel AST 2003 364 s Yuho Ya A Karotki narys gistoryi dzyarzhavy i prava Belarusi Vucheb Dapam Mn Universiteckae 1992 s 225 233 Gigin V Suvorov vs Kostyushko Belaruskaya dumka 2009 10 S 86 95 Arhivavana 25 zhniynya 2011 Uzyata z https be wikipedia org w index php title Paystanne 1794 goda amp oldid 4444329