Азербайджа́н (азерб.: Azərbaycan), Азербайджа́нская Рэспу́бліка (азерб.: Azərbaycan Respublikası) — дзяржава ў паўднёва-ўсходняй частцы Закаўказзя, на мяжы Азіі і Еўропы. З усходу абмываецца Каспійскім морам. Мяжуе на паўночным захадзе з Грузіяй, на поўначы з Расіяй, на паўднёвым захадзе Арменіяй і Турцыяй, на поўдні з Іранам. У склад Азербайджана па канстытуцыі ўваходзяць Нахічэванская Аўтаномная Рэспубліка і тэрыторыя Нагорнага Карабаха, якая дэ-факта кантралюецца ўладамі непрызнанай Нагорна-Карабахскай Рэспублікі. Нацыянальнае свята — Дзень Рэспублікі (28 мая).
| Дэвіз: «Odlar Yurdu (Краіна Агнёў)» | |
| Гімн: «Azərbaycan Marşı» | |
| Заснавана | 28 мая 1918 як АДР 28 красавіка 1920 як АзССР |
| Дата незалежнасці | 18 кастрычніка 1991 (ад СССР) |
| Афіцыйная мова | Азербайджанская |
| Сталіца | Баку |
| Найбуйнейшыя гарады | Баку, Гянджа, Сумгаіт, Ленкарань, Нахічэвань, Ханкендзі |
| Форма кіравання | Прэзідэнцкая рэспубліка |
| Прэзідэнт Прэм'ер-міністр | Ільхам Аліеў Алі Асадаў |
| Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 114-я ў свеце 86 600 км² 1,6 % |
| Насельніцтва • Ацэнка (2019) • Шчыльнасць | 10 000 000 чал. (89-я) 115 чал./км² (99-я) |
| ВУП (ППЗ) • Разам (2019) • На душу насельніцтва | $188,9 млрд (73-ы) $18 776 (75-ы) |
| ІРЧП (2017) | ▲ 0,757 (высокі) (80-ы) |
| Валюта | Азербайджанскі манат (AZN, код 944) |
| Авіякампанія | AZAL |
| Інтэрнэт-дамен | .az |
| Код ISO (Alpha-2) | AZ |
| Код ISO (Alpha-3) | AZE |
| Код МАК | AZE |
| Тэлефонны код | +994 |
| Часавыя паясы | +4 |
Край незвычайна багатай прыроды. Для Азербайджана характэрна чаргаванне гор (Вялікі Каўказ, Малы Каўказ, Талышскія горы) і нізін. Краіна мае вельмі значныя запасы вуглевадародаў, асабліва нафты. У Азербайджане знаходзіцца палова гразевых вулканаў свету. Клімат нізін цёплы, пераходны ад умеранага да субтрапічнага; маюцца як засушлівыя мясціны (Кура-Араксінская нізіна), для якіх характэрныя паўпустыні, так і празмерна вільготныя (Ленкарань), дзе растуць шыракалістыя, перавітыя ліянамі, лясы. Асабліва багаты раслінны і жывёльны свет гор. Рэкі адносяцца да басейна Куры.
Азербайджан удзельнічае ў гісторыі чалавецтва ледзь не ад самага яе пачатку і на працягу тысячагоддзяў уваходзіў у склад безлічы дзяржаў, пераважна іранскіх, што паўплывала на культуру краіны. У VII ст.на тэрыторыю Азербайджана пранік іслам. Да XV стагоддзя сфармаваўся азербайджанскі народ. У 1828 паўночны Азербайджан стаў часткай Расійскай імперыі, а Баку ператварыўся ў адзін з найвялікшых гарадоў імперыі. У 1918 была абвешчана Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка. У 1920–1991 існаваў савецкі Азербайджан. Атрыманне незалежнасці азмрочылася азербайджанска-армянскім канфліктам і вайной у Нагорным Карабаху.
Прэзідэнцкая ўнітарным рэспубліка, прэзідэнт абіраецца на 7 гадоў, кіруе дынастыя Аліевых (з 2003 — Ільхам Аліеў) і іх партыя «Новы Айзербайджан», жонка Ільхама Аліева Мехрыбан, займае пасаду піцэ-прэзідэнта. Падзяляецца на 66 раёнаў, 11 гарадоў рэспубліканскага падпарадкавання і 1 аўтаномную рэспубліку (Нахічэванскую). Частку тэрыторыя Азербайджан кантралюе непрызнаная Нагорна-Карабахская Рэспубліка, частка — Арменія (эксклавы Кяркі, Бархударлы, і інш). Азербайджан кантралюе частку тэрыторыі Арменіі (анклаў Арцвашэн).
У красавіку 2019 было абвешчана аб нараджэнні дзесяцімільённага жыхара Азербайджана. Азербайджан — самая населеная краіна Каўказа, да таго ж адзіная з дадатным натуральным прыростам. Дзяржаўная мова — азербайджанская. Большасць вернікаў вызнаюць іслам шыіцкага кірунку. Чвэрць насельніцтва канцэнтруецца ў сталічнай агламерацыі, пры гэтым доля сельскіх жыхароў вельмі высокая — 45 %.
Азербайджан — індустрыяльна-аграрная краіна, дабрабыт якой грунтуецца на развітым нафтавым і газавым сектарах. Нафтавыя звышпрыбыткі робяць краіну самай багатай рэспублікай Каўказа, але ў той жа час — і самай уразлівай да ваганняў цэн на сусветным рынку. Сярод галін прамысловасці, не звязаных з нафтаздабычай, — гідраэнергетыка, каляровая металургія, цэментная. Развітыя сельская гаспадарка, транспарт, турызм.
Айзербайджан уваходзіць у шэраг міжнародных арганізацый: СНД, ГУАМ, Савет Еўропы, АБСЕ, Усходняе партнёрства, Парнёрства дзеля міру, Рух недалучэння.
Этымалогія
Першапачатковая форма тапоніма — Атрапатэн (ад Атрапата, сатрапа Мідыі часоў пазнейшых Ахеменідаў). У сваю чаргу, ягонае імя ўзыходзіць да састаўнога стараіранскага "абаронены свяшчэнным агнём". Назва распаўсюджвалася на тэрыторыю вакол возера Урмія і на поўнач — ажно да ракі Аракс (сёння гэта Іранскі Азербайджан). У 1918 назва Азербайджан была ўпершыню прыменена да дзяржавы — Азербайджанскай Дэмакратычнай Рэспублікі, што ўзнікла на абломках Расійскай імперыі ў амаль што сённяшніх межах. Іранскі Азербайджан працягвае заставацца у складзе Ірана.
Геаграфічнае становішча
Азербайджан ляжыць у паўднёва-ўсходняй частцы Закаўказзя. Геаграфічна належыць да Паўднёва-Заходняй або Пярэдняй Азіі. Калі разглядаць Вялікі Каўказ як мяжу паміж Азіяй і Еўропай, некалькі паўночных раёнаў Азербайджана апынуцца ў Еўропе. З усходу абмываецца Каспійскім морам — самым вялікім унутраным вадаёмам планеты; вострай дзюбай на ўсход, у мора, высунуты Апшэронскі паўвостраў. Працягласць берагавой лініі — 825 км. Мяжуе на паўночным захадзе з Грузіяй (471 км), на поўначы з Расіяй (391 км), на паўднёвым захадзе з Арменіяй (1007 км, з Ерэванам у Баку вельмі напружаныя адносіны) і Турцыяй (15 км і толькі з Нахічэванню, Анкара з'яўляецца лепшым сябрам), на поўдні з Іранам (611 км). У склад Азербайджана ўваходзіць Нахічэванская Аўтаномная Рэспубліка — эксклаў, аддзелены ад асноўнай масы краіны тэрыторыяй Арменіі.
Прырода
Азербайджан — горная краіна, дзе высокія хрыбты і пласкагор’і спалучаюцца з раўнінамі і нізінамі. Каля 60 % усёй тэрыторыі займаюць горы, а 40 % — нізіны (пераважна Кура-Араксінская нізіна). Тэрыторыя спадае з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход — у бок Каспійскага мора. У рэльефе вылучаюцца 4 часткі: горная сістэма Вялікі Каўказ (г. Базардзюзю, 4 466 м); горная сістэма Малы Каўказ; Ленкаранская горная сістэма (або Талышскія горы, да 2 477 м); Кура-Араксінская нізіна, размешчаная ў цэнтры рэспублікі, усходняй ускраінай ляжыць ніжэй за ўзровень акіяна (да - 28 м).
У краіне маецца больш за 400 гразевых вулканаў. Утварыліся яны 25 млн гадоў таму і нярэдка вывяргаюцца, працэс суправаджаюць гул і выбухі, часам нават з языкамі полымя.
Клімат раўніннага Азербайджана ў асноўным цёплы, пераходны ад умеранага да субтрапічнага. На Кура-Араксінскай нізіне — сухі (студзень +1 °C, ліпеня +26 °C; ападкаў 200—400 мм у год). На Ленкаранская нізіне — вільготны субтрапічны, з ападкамі 1 400—1 700 мм. У перадгорных і горных раёнах — умераны, умерана халодны і халодны (сярэдняя тэмпература студзеня ад 0 °C да -10 °C; ліпеня - ад +20 °C да +10 °C і ніжэй, ападкаў — ад 400 да 1 300 мм) .
Азербайджан з'яўляецца краінай малых горных рэк (больш за 1000). Большасць рэк Азербайджана належаць басейну Куры. Уздоўж паўднёвай мяжы цячэ Аракс — самы значны правы прыток Куры. У Азербайджане ёсць 250 азёр, самыя буйныя з іх – возера Хаджыкабюль (16 км²) і возера Беюкшор (10 км²). На Куры створана Мінгечавірскае вадасховішча плошчай 605 км².
Глебы і расліннасць разнастайныя. У нізінах пераважна шэразёмы і лугавыя глебы, саланчакі з паўпустыннай і стэпавай расліннасцю, вышэй, да 500 м, — каштанавыя, на схілах гор, да 2 000 – 2 200 м, — бурыя горныя з шырокалістымі лясамі (бук, граб, дуб). Асабліва развіта лясная расліннасць на паўднёвых схілах Галоўнага Каўказскага хрыбта. Вышэй за 2 000 – 2 200 м — субальпійскія і альпійскія лугі, яйлагы — летнія пашы. У шыракалістых лясах вільготных субтропікаў сустракаюцца рэлікты неагену (жалезнае дрэва, дуб каштаналістны, дзелква, шаўковая акацыя і інш). Пад імі развіты жаўтазёмныя субтрапічныя глебы, якія выкарыстоўваюцца для вырошчвання чаю, цытрусавых і інш. У Азербайджане налічваецца больш за 400 відаў дрэў і кустоў. Жывёльны свет гор: дагестанскі тур, муфлон, дзікабраз, сарна. Самыя вядомыя прыродаахоўныя тэрыторыі — Кызылагачскі запаведнік і Шырванскі нацыянальны парк.
Гісторыя
На тэрыторыі сучаснага Азербайджана да ІХ ст да н.э. жылі плямёны скіфаў. У VII ст.да н.э. землі на поўдзень ад Аракса ўвайшлі у склад Мідыі, якую ў VI ст.да н.э. зваявала Персія. У складзе дзяржавы Ахеменідаў прыкаспійскія землі ўтварылі правінцыю Атрапатэн, ад якой пайшла сучасная назва краіны. Пасля падзення Персіі ў вайне з Аляксандрам Македонскім і смерці грэчаскага палкаводца Атрапатэн дастаўся Селеўкідам.
У гэты час распаўсюджваецца зараастрызм. Час радыусам у чвэрць староддзя вакол новай эры прыпадае на дзяржаву Каўказская Албанія. У 252 годзе н.э. яна была акупавана Сасанідскім Іранам, зрэшты, захаваўшы шырокія аўтаномныя правы.
У VIII—X стагоддзях тэрыторыя Азербайджана трапіла пад уладу Арабскага халіфата. На гэты час прыпадае культурны росквіт краю. На стараазербайджанскай мове — дарэчы, не цюркскай а іранскай — ствараў вялікі паэт Нізамі (1141–1209). У XI—XIV стагоддзях тэрыторыя падвяргалася нашэсцям турак-сельджукаў, мангола-татараў. Са складу Залатой Арды Азербайджан выйшаў пад началам дынастыі Шырваншахаў, што пасля ўмудрыліся заставацца ў сяброўскіх адносінах з бязлітасным Цімурам.
У 1501 на некалькі стагоддзяў трапляе пад уладу Сефевідскага Ірана, часам адыходзячы да Асманскай імперыі. У XV стагоддзі азербайджанцы сфармаваліся як народ. У XVIII стагоддзі тут узнікла больш за 10 дзяржаўных утварэнняў, што карысталіся аўтаноміяй, сярод якіх — Шэкінскае і Кубінскае ханствы. У тым жа стагоддзі пачалася экспансія Расіі. Упершыню Баку быў узяты рускімі войскамі ў 1722-1723. У XIX стагоддзі ў выніку руска-іранскіх войнаў 1805—1813 і 1826—1828 гадоў Паўночны Азербайджан увайшоў у склад Расійскай імперыі паводле Туркманчайскага дагавора. Каланіяльныя імперскія ўлады называлі азербайджанцаў "азербайджанскімі татарамі".
У 1917 годзе ў Баку была ўстаноўлена савецкая ўлада. 28 мая 1918 года была абвешчана Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка, якая праіснавала да 1920 года, і якую называюць першай свецкай рэспублікай у ісламскім свеце. У красавіку 1920 года Баку заняла Чырвоная армія і была адноўлена савецкая ўлада і ўтворана Азербайджанская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. 30 снежня 1922 года Азербайджан увайшоў у СССР спачатку ў складзе Закаўказскай Савецкай Федэратыўнай Сацыялістычнай Рэспублікі разам з Грузіяй і Арменіяй; а пасля яе скасавання ў 1936 годзе — як саюзная рэспубліка. У 1937 годзе была ўтворана Нагорна-Карабахская аўтаномная вобласць.
У лютым 1988 года НКАВ звярнулася ў Вярхоўны Савет СССР з просьбай аб ўз'яднанні з Арменіяй, у выніку чаго пачаліся армянскія і азербайджанскія пагромы. 30 жніўня 1991 была атрымана незалежнасць ад СССР, што было замацавана 18 кастрычніка 1991 года Канстытуцыйным актам аб дзяржаўнай незалежнасці Азербайджанскай Рэспублікі. Гэтым актам Азербайджанская Рэспубліка аб'яўлена пераемніцай Азербайджанскай Дэмакратычнай Рэспублікі. Азербайджанская Рэспубліка стала членам СНД 21 снежня 1991 года.
У верасні 1991 года адбылася сэцэсія Нагорна-Карабаскага рэгіёна, дзе была абвешчана незалежная рэспубліка Арцах. Пасля вываду войскаў СССР канфлікт перарос у грамадзянскую вайну. Даволі пасрэдныя прэзідэнты — партыец Аяз Муталібаў і Абульфаз Эльчыбей — не здолелі перамагчы "армянскіх захопнікаў", і ў 1993 Эльчыбей паклікаў на дапамогу генерала Гейдара Аліева з Нахічэвані. Карабах усё адно стаў дэ-факта незалежным (хоць і не прызнаным сусветнай супольнасцю) ад Азербайджана ў 1994 годзе («Кантракт стагоддзя»), а вось генерал Аліеў у 1993 годзе стаў трэцім прэзідэнтам маладой рэспублікі. Пасля яго смерці у снежні 2003 прэзідэнтам стаў ягоны сын Ільхам Аліеў, які ўспадкаваў аўтарытарны стыль кіравання.
Палітыка і дзяржаўны лад
Азербайджан — прэзідэнтская рэспубліка. Кіраўніком дзяржавы з'яўляецца Прэзідэнт, які выбіраецца на тэрмін 7 гадоў усеагульным галасаваннем. Выканаўчая ўлада таксама належыць яму. Кіраўнік урада – прэм'ер-міністр.
Вышэйшы заканадаўчы орган — Нацыянальны сход (Мілі Меджліс, азерб.: Milli Məclis) Азербайджанскай Рэспублікі, 125-ці мясцовы аднапалатны парламент, які выбіраецца на 5 гадоў усеагульным галасаваннем. Болльшасць крэслаў у парламенце мае прапрэзідэнцкая партыя «Новы Азербайджан» Судовая ўлада належыць незалежным судам: Канстытуцыйнаму Суду, Вярхоўнаму Суду, Вышэйшаму Эканамічнаму Суду.
Знешняя палітыка
Азербайджан мае дыпламатычныя адносіны з 158 краінамі свету і сяброўства ў 38 міжнародных арганізацыях. Асабліва блізкія адносіны ў Айзербайджана з Турцыяй: краіны звязваюць іслам, панцюркізм, складаныя адносіны з Арменіяй і стабільна высокія месцы на конкурсе Еўрабачанне, дзе яны амаль заўсёды дораць адно аднаму 12 балаў.
Беларуска-азербайджанскія адносіны
Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі 11 чэрвеня 1993 года. У 2006 годзе падпісаны Дагавор паміж Рэспублікай Беларусь і Азербайджанскай Рэспублікай аб сацыяльна-эканамічным супрацоўніцтве да 2015 года. 2 мая 2007 года ў Баку Аляксандр Лукашэнка і Ільхам Аліеў падпісалі Дагавор аб дружбе і супрацоўніцтве. Усяго ў 2006 – 2018 адбылося 10 сустрэч нязменных прэзідэнтаў Беларусі і Азербайджана.
Дыпламатычныя прадстаўніцтвы Рэспублікі Беларусь і Азербайджанскай Рэспублікі на ўзроўні пасольстваў адкрыты адпаведна ў Баку і Мінску ў 2006 годзе. Пасол Рэспублікі Беларусь у Азербайджанскай Рэспубліцы — Генадзь Ахрамовіч (з 2015 года), Пасол Азербайджанскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь — Ляціф Гандзілаў (з 2016 года).
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
Азербайджан падзяляецца на 66 раёнаў, 11 гарадоў рэспубліканскага падпарадкавання і 1 аўтаномную рэспубліку (Нахічэванскую). Частку тэрыторыя Азербайджан кантралюе непрызнаная Нагорна-Карабахская Рэспубліка, частка — Арменія (эксклавы Кяркі, Бархударлы і інш). Азербайджан кантралюе частку тэрыторыі Арменіі (анклаў Арцвашэн). У эканамічных мэтах Азербайджан дзеліцца на 10 эканамічных раёнаў.
Насельніцтва
У красавіку 2019 было абвешчана аб нараджэнні дзесяцімільённага жыхара Азербайджана. Пры гэтым адзначаецца, што больш за мільён грамадзян краіны з гэтага ліку пражываюць за яе межамі (у Расіі, Турцыі, Украіне і іншых краінах). Натуральны прырост — 0,83 % (2018), адзін з самых высокіх сярод краін былога СССР. У выніку гэтага насельніцтва параўнальна маладое: дзеці і падлеткі да 15 гадоў складаюць 23 %, сярэдні ўзрост — 31,7 гадоў. Аднак колькасць дзяцей у сем'ях у ХХІ стагоддзі даўно стала еўрапейскай (1,89 дзяцей на адну жанчыну ў 2018), а гэта значыць, што неўзабаве і тут колькасць жыхароў пачне скарачацца. Каля 10 % насельніцтва краіны складаюць бежанцы, у асноўным з Арменіі і Нагорнага Карабаха, а таксама туркі-месхецінцы, дэпартаваныя з Грузіі ў Сярэднюю Азію па загадзе Сталіна. У сваю чаргу, многія колішнія жыхары Азербайджана і іх нашчадкі сёння з'яўляюцца грамадзянамі іншых краін. У 2010-х узровень як эміграцыі, так і іміграцыі, зменшыўся.
Згодна з перапісам 2009 года, этнічны склад наступны: азербайджанцы (91 %), лезгіны (2 %), рускія і армяне (па 1,35 %, апошнія амаль усе жывуць ў Карабаху), іранскі народ талышы (1 %). У выніку міграцый, выкліканых міжэтнічным канфліктам канца 1980-х–пачатку 1990-х, Азербайджан фактычна ператварыўся ў монанацыянальную краіну. Тытульная нацыя — азербайджанцы, другі па шматлікасці цюркскі народ пасля туркаў. У суседнім Іране, у рэгіёне Паўднёвы Азербайджан, пражывае каля 11–15 млн азербайджанцаў — больш чым у самім Азербайджане. Яшчэ каля 10 мільёнаў азербайджанцаў раскідана па ўсім свеце.
Дзяржаўная мова — азербайджанская, цюркская мова агурскай групы. Па-ранейшаму шырокі ўжытак у культуры, міжнацыянальных зносінах ды і проста ў паўсядзённым жыцці мае руская мова. Узрастае роля англійскай як трэцяй мовы.
Большая частка насельніцтва (97 %) вызнае іслам, каля 85 % мусульман — шыіты, астатнія — суніты. Але ў адрозненне ад суседняга Ірана — сусветнага цэнтра шыізму — дзяржава свецкая, больш за тое, самая секулярызаваная сярод усіх ісламскіх краін. Толькі для 21 % азербайджанцаў рэлігія грае значную ролю ў жыцці — гэта шостае месца ў рэйтынгу самых атэістычных краін свету!
Шчыльнасць насельніцтва Азербайджана ўзрасла з 89,2 чал/км² ў 1995 годзе да 115 чал/км² у 2019 годзе. У рэспубліцы назіраецца рост дыспрапорцыі ў шчыльнасці насельніцтва: Апшэронскі паўвостраў прыкметна перанаселены, у той час як з горных раёнаў назіраецца адток насельніцтва. Узровень урбанізацыі складае 55,7 % (2018). Пасля крызісу 1990-х і падзення долі гарадскога насельніцтва да 51,1 % у 1999, гарады краіны зноў растуць і развіваюца. Усяго ў Азербайджане 78 гарадоў, 63 гарадскіх раёны, а таксама адзін горад са спецыяльным прававым статусам. За імі ідуць 261 пасёлкаў гарадскога тыпу і 4248 вёсак. Найбуйнейшыя гарады — Баку (2,3 млн чал. у агламерацыі), за ім ідуць Гянджа і Сумгаіт (прыблізна па 300 тыс.), далей Мінгечаур і Ленкарань (каля 100 тыс.)
Эканоміка
Грашовая адзінка — азербайджанскі манат. Банкаўскую сістэму ачольвае Цэнтральны Банк, які ажыццяўляе эмісію валюты і кантралюе астатнія банкі, буйнешыя з якіх — прыватны UniBank і дзяржаўны Міжнародны Банк Азербайджана. Рэформы пачатку ХХІ стагоддзя вывелі Азербайджан на высокія пазіцыі па лёгкасці вядзення бізнесу (25 месца ў свеце ў 2019!). ВУП на душу насельніцтва складае каля 18 000 даляраў (2018 г.), што робіць Азербайджан самай багатай краінай Закаўказзя. Аднак трэба адзначыць, што дабрабыт краіны грунтуецца на нафтавым падмурку. На сённяшні дзень сырая нафта складае 80-95 % азербайджанскага экспарту тавараў. У сувязі з вельмі моцнай залежнасцю эканомікі ад цэн на нафту, у ХХІ стагоддзі нярэдкія прыступы галандскай хваробы. Празмерна раздьмуты нафтавы сектар спараджае высокі ўзровень інфляцыі і ўскладняе экспарт іншых тавараў. У 1999 быў заснаваны Дзяржаўны нафтавы фонд Азербайджана, асноўная мэта якога — разумна распараджацца звышпрыбыткамі ад продажу нафты.
Яшчэ ў сярэднія вякі арабскі падарожнік Ахмед аль-Балазуры згадаў пра здабычу белай і чорнай (мазут) нафты на Апшэронскім паўвостраве. У ХІХ стагоддзі Баку стаў нафтавай сталіцай Расійскай імперыі. У час Вялікай Айчыннай вайны Азербайджан даваў каля 80 % савецкага паліва. У 1994 годзе быў падпісаны дагавор з 13 заходнімі нафтавымі кампаніямі, якія з таго часу асвойваюць нафтавыя і газавыя радовішчы Азербайджана, у тым ліку і складаныя глыбакаводныя. Здабыча нафты ў 2015–2018 трымаецца на ўзроўні 790-840 тыс.барэляў у дзень (38-40 млн тон у год), гэта 21-22 месца ў свеце. Дзейнічаюць экспартныя нафтаправоды Баку–Супса, Баку–Джэйхан, Баку–Наварасійск.
Таксама ў ХХІ стагоддзі ў паліўным сектары ўзрастае ўдзельная вага прыроднага газу. У 2016 было здабыта 18,7 млрд. м³ блакітанага паліва. Да 2021 года плануецца завяршыць газіфікацыю ўсёй краіны. У межах праекта «Паўднёвы газатранспартны калідор» праектуецца Трансанаталійскі газаправод (TANAP) і трансадрыятычны газаправод Trans-Adriatic Pipeline (TAP).
Вытворчасць электраэнергіі ў 2017 склала 22,2 млрд квт*гадз, больш за 90 % — на ЦЭС пераважна на прыродным газе, таксама на мазуце. На рацэ Кура ў 1945–1954 была створана найбуйнейшая на Каўказе Мінгечаурская ГЭС магутнасцю 420 МВт, якая дае каля 5 % вырабу электраэнергіі краіны.
У гарах Малога Каўказа распрацоўваюцца запасы золата, поліметалічных руд, што служыць сыравінай для каляровай металургіі.
Сельская гаспадарка спецыялізуецца ў асноўным на вінаградарстве, садоўніцтве, тытуняводстве, агародніцтве, жывёлагадоўлі і шаўкаводстве. Галоўныя тэхнічныя культуры — бавоўнік, тытунь, чай. Каспійская рыбная прамысловасць базуецца на запасах асятровых і бялух, што імкліва скарачаюцца.
У 2017 годзе была ўрачыста адкрыта чыгунка Баку–Тбілісі–Карс, што звязала Азербайджан з Турцыяй.
Хуткімі тэмпамі развіваецца турыстычны сектар, што моцна заняпаў падчас і пасля Карабахскай вайны. У 2010–2016 Сусветная турыстычная арганізацыя аднесла Азербайджан да краін, што дэманструюць найлепшы рост у сферы турызму.
Асноўныя гандлёвыя партнёры — Італія, Германія, Расія. Важным гандлёвым партнёрам Азербайджана з'яўляецца Рэспубліка Беларусь. Штогадовы гандлёвы абарот дзвюх рэспублік ў 2013–2018 вагаўся у межах 150–350 млн даляраў з дадатным для Беларусі гандлёвым сальда. Аснову беларускага экспарту ў Азербайджан складае прадукцыя машынабудавання, дрэваапрацоўкі, прадукты харчавання, лекі і інш.. Беларусь імпартуе з Азербайджана палімеры этылену, вуглевадароды ацыклічныя, нафтапрадукты, нечасанае баваўнянае валакно, садавіну і агародніну, сокі, пладовыя кансервы, алкагольныя напоі.
Культура
Узброеныя сілы
Вядомыя асобы
- Лютфі Задэ (1921—2017) — матэматык, заснавальнік тэорыі недакладных мностваў і невыразнай логікі
- Муслім Магамаеў (1942—2008) — папулярны савецкі азербайджанскі оперны і эстрадны спявак (барытон), кампазітар. Народны артыст СССР.
- Гары Каспараў (1963) — савецкі і расійскі шахматыст, 13-ы чэмпіён свету па шахматах, шахматны літаратар, палітык.
- Аслан Фархадавіч Везіраў (1910—1988) — Герой Савецкага Саюза, удзельнік баёў за вызваленне Магілёва ў 1944 годзе.
Гл. таксама
Зноскі
- "Канстытуцыя Азербайджанскай Рэспублікі"
- Азербайджан
- Гэты горад фактычна кантралюецца непрызнанай Нагорна-Карабахскай Рэспублікай.
- Азербайджанская Республика(недаступная спасылка). Верховный Суд Азербайджанской Республики. — «Азербайджанская Республика является президентской республикой.» з першакрыніцы 20 верасня 2012. Праверана 5 мая 2012.
- http://www.yap.org.az/az/view/news/32999/azerbaycan-ehalisinin-sayi-10-milyon-nefere-chatib
- https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=54&pr.y=17&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=912&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
- http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf
- Аляксандр Лукашэнка павіншаваў Прэзідэнта Азербайджана Ільхама Аліева з 15-годдзем устанаўлення дыпламатычных адносін// Прэс-служба Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. 11 чэрвеня 2008
- // Афіцыйны інтэрнет-партал Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. 2 траўня 2007
- http://azerbaijan.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/ 5 мая 2019.
- https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/aj.html 31 кастрычніка 2020.
- https://news.gallup.com/poll/114211/Alabamians-Iranians-Common.aspx
- https://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/ap/
- http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-version.pdf
- http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=16&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2016
- https://www.eia.gov/beta/international/data/browser/#/?pa=00000000000000000000000000000000002&c=ruvvvvvfvtvnvv1vrvvvvfvvvvvvfvvvou20evvvvvvvvvvvvuvo&ct=0&tl_id=5-A&vs=INTL.57-1-AFG-TBPD.A&vo=0&v=H&end=2018
- http://azerbaijan.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/trade_economic/
Літаратура
- Азербайджан // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0036-6 (т.1).