Кадзіла сармацкае, Кадзіла мелісалістае (Melittis melissophyllum) — від раслін манатыпнага роду Кадзіла сямейства Ясноткавыя.
| Кадзіла сармацкае | ||||||||||||||||
| Агульны выгляд квітнеючай расліны | ||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||||||
| Melittis melissophyllum L. | ||||||||||||||||
Расліна распаўсюджана ў Еўропе, у тым ліку на захадзе Еўрапейскай часткі Расіі. Культывуецца як дэкаратыўная і лекавая.
Назва правіць
Лясны бальзам, лясная табака, дуброўка пахкая, пчальнік.
Батанічнае апісанне правіць
Кадзіла сармацкае. Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796 |
Кветка |
Травяністы мнагалетнік.
Сцёблы прамастаячыя, у вышыню 20-80 см, чатырохгранныя, мяккаапушаныя.
Лісце супраціўнае, чарашковае, да 15 см даўжынёй, круглява-яйкападобнае, з зубчаста-пільчатым краем.
Кветкі буйныя, двухгубыя, сабраны па 2-6 у пазухах лісця, бела-ружовыя. Вяночак даволі буйны (пялёсткі да 32-40 мм у даўжыню), з лілова-цёмна-ружовай плямай на сярэдняй лопасці ніжняй губы. Квітнее з канца мая да сярэдзіны чэрвеня. Расліна вылучаецца сваім моцным мядовым пахам.
Распаўсюджанне правіць
Арэал кадзіла ахоплівае Сярэднюю, Паўднёвую і Атлантычную Еўропу. Сустракаецца таксама ў Прыбалтыцы, на Украіне і ў Малдавіі (верхняя плынь Дняпра і Днястра). У Расіі — ў заходніх абласцях.
У Беларусі сустракаецца ў Баранавіцкім, Брэсцкім, Ваўкавыскім, Гродзенскім, Зэльвенскім, Іванаўскім, Камянецкім, Лельчыцкім, Мазырскім, Маларыцкім, Мастоўскім, Пінскім, Пружанскім, Свіслацкім, Слонімскім і Столінскім раёнах. Занесеная ў спіс ахоўных раслін Беларусі (1964) і Чырвоную кнігу Беларусі (1981).
Расце пераважна на ўзвышшах ў шыракалістых і змешаных лясах; ў заходнім Палессі прымеркаваны да агаленняў і блізкага залягання крышталічных парод. Сустракаецца ў дубовых, дубова-сасновых і грабавых лясах.
Культываванне правіць
У кветаводстве кадзіла звычайна вырошчваюць на глебах лёгкага механічнага складу. Патрабуе ўмеранага ўвільгатнення. Размножваюць дзяленнем карэнішчаў. Насенне высейваюць у жніўні — верасні, усходы з’яўляюцца ў красавіку — маі. Заквітае на 3-4 годзе жыцця. Расце без перасадкі на адным месцы і багата квітнее больш за 10 гадоў. Выкарыстоўваецца як індывідуальна (утвараючы асобныя групы), так і ў спалучэнні з іншымі дэкаратыўнымі шматгадовых раслін (першацветамі, касачамі, расходнікамі і інш.)
У лекавых мэтах збіраюць кветкі, пры гэтым цалкам скошваючы ўсе квітнеючы парасткі на вышыні 8-10 см ад паверхні глебы.
Выкарыстанне правіць
Травяную масу ўжываюць пры вольнасці страўніка, катары, скулах у роце і горле, а таксама ў якасці мачагоннага і загойвальнага сродку. Настойка са свежых кветак дзейнічае асвяжальна, падобна мяце, узбуджае перыстальтыку кішачніка, здымае болі ў падлыжкавай вобласці. Гарачая гарбата з кветак ужываецца як патагонны сродак.
Настойку з травы п’юць пры язве страўніка і дванасткі, болях у страўніку, кішачніку, захворваннях пячонкі, сэрца, гінекалагічных захворваннях. Вонкава настойкай апрацоўваюць раны і язвы.
У культуры правіць
Верш Пімена Панчанкі «Сармацкае кадзіла».
Зноскі
- Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- Назва Кадзіла сармацкае згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
- Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 83. — 160 с. — 2 350 экз.
- Govaerts, R.. Melittis L., Sp. Pl.: 597 (1753). World Checklist of Selected Plant Families Database (англ.). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew (6 лютага 2003). Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2012. Праверана 30 лістапада 2010.
- П. Панчанка. «Сармацкае кадзіла»
Літаратура правіць
- Декоративные растения: Справочник. — Киев: Вища школа, 1981.
| Гэты від занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі і ахоўваецца законам. III катэгорыя (VU) |